Περὶ Καρύας καὶ Καρυατίδων

  Τὸ ἀρχαῖον πολεωνύμιον Κάρυαι ἢ Καρύαι, προελθὸν ἐκ τοῦ ὁμωνύμου φυτοῦ καρύα, θὰ ἔμενεν εἰς τὴν ἀφάνειαν, ἐὰν δὲν συνεδέετο μετὰ τῆς λατρείας τῆς Ἀρτέμιδος, μετὰ τῆς ἱστορίας τῆς Λακωνίας, τῆς καλλιτεχνίας καὶ ἀρχιτεκτονικῆς. Ἡ πολίχνη ηὑρίσκετο εἰς τὴν περιοχὴν τῆς Ἀρκαδίας καὶ ὑπήχθη, ἄγνωστος ὁ χρόνος, εἰς τὴν ἐπικράτειαν τῶν Δωριέων, τῶν Λακώνων, ὡς κατέχουσα ἐξαιρετικὴν στρατηγικὴν θέσιν. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἀπεχωρίσθη ἀπὸ τῶν Λακώνων κατὰ τὴν εἰσβολὴν τοῦ Ἐπαμεινώνδου εἰς τὴν Πελοπόννησον καὶ τὴν διέλευσιν αὐτοῦ διὰ τῶν Καρυῶν, μαρτυρεῖ ὅτι τὸ πόλισμα ἦτο μυκηναϊκὸν μὲ κατοίκους Ἀρκάδας ἢ πάντως οὐχὶ Δωριεῖς, οἱ ὁποῖοι οὐδέποτε ἔπαυσαν νὰ ἐνθυμῶνται τὴν καταγωγήν των...

   Εἰς τὴν περιοχὴν τῶν Καρυῶν ὑπῆρχε ἱερὸν πρὸς τιμὴν τῆς Ἀρτέμιδος, τῆς Ἀγροτέρας, ὅπως ὠνομάζετο παλαιόθεν ὑπὸ τοῦ Ὁμήρου (Φ71) ἡ θεὰ ὡς κατοικοῦσα καὶ λατρευομένη ἐν ἀγροῖς. Ὁ προσδιορισμὸς αὐτὸς διεσώθη καὶ εἰς τοὺς μεθομηρικοὺς χρόνους διὰ τὴν Ἄρτεμιν, ὅπως μαρτυρεῖται εἰς τὰ ἔργα τοῦ Ξενοφῶντος Ἑλληνικά (Δ, 2, 20) καὶ Κυνηγετικός (6, 13) «πρὸς τιμὴν αὐτῆς οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐθυσίασαν χίμαιραν πρὸς τῆς μάχης ἐναντίον τῶν Ἀθηναίων καὶ πάλιν πρὸς αὐτὴν ἑκάστοτε ἐθυσίαζον οἱ κυνηγοὶ πρὸς εὐόδωσιν τῆς θήρας». Ὁ Παυσανίας ὁ περιηγητής (Γ, 10, 7) ἐπισκεφθεὶς τὴν Λακωνικὴν ἐπιβεβαιώνει ὅτι εἰς τὰς Καρύας ηὑρίσκετο τὸ χωρίον (μᾶλλον τέμενος) τῆς Ἀρτέμιδος καὶ τῶν Νυμφῶν, ἔνθα καὶ ἄγαλμα εἶχε στηθῆ ἐν ὑπαίθρῳ πρὸς τιμὴν τῆς Καρυάτιδος Ἀρτέμιδος.
  Κατὰ τὴν λατρείαν τῆς θεᾶς ἐτελεῖτο ἐν Καρύαις κατ’ ἔτος θυσία καὶ χορὸς ὑπὸ παρθένων κατοίκων τόσων τῶν Καρυῶν (τῶν Καρυτίδων) ὅσον καὶ ἄλλων πόλεων τῶν Λακώνων (τῶν Λακαινῶν).  Ἡ ἑορτὴ ἔμεινε γνωστὴ ὡς Καρυᾶτις καὶ Καρυάτεια, ὅπως ὁ Ἡσύχιος ὁ Ἀλεξανδρεὺς παραδίδει εἰς τὸν Λεξικόν. Ὁ τελούμενος χορὸς ὑπὸ παρθένων εὑρίσκει ἐξήγησιν εἰς αὐτὴν ταύτην τὴν Ἄρτεμιν, ἡ ὁποία ἦτο παρθένος, ὅπως ἦσαν ἡ Ἑστία καὶ ἡ Ἀθηνᾶ. Συνεπῶς, αἱ τρεῖς θέαιναι, ἦσαν σύμβολα ἁγνότητος καὶ ὡς τοιαῦτα ἐτιμῶντο μόνον ὑπὸ παρθένων. Ἡ ἑορτὴ τῆς Ἀρτέμιδος ἐν Καρύαις χάνεται εἰς τὰ βάθη τῶν αίώνων καὶ θὰ πρέπῃ νὰ ἀναζητηθῆ εἰς τὴν μυκηναϊκὴν ἐποχήν (ἴσως καὶ πρὸ αὐτῆς). Ὁ σοφιστὴς Λουκιανὸς ὁ Σαμοσατεύς (περὶ ὀρχήσεως, 10) θεωρεῖ εὑρετὰς τοῦ χοροῦ τοὺς Διοσκούρους Κάστορα καὶ Πολυδεύκην. Αὐτοὶ ἐδίδαξαν τοὺς Λακεδαιμονίους τὸ καρυατίζειν, δηλ., ἕνα εἶδος ὀρχήσεως μοναδικὸν ἀνὰ τὸ Πανελλήνιον. 
  Ὁ Παυσανίας ὁ περιηγητὴς γράφει «χοροὺς δὲ ἐνταῦθα αἱ Λακεδαιμονίων παρθένοι κατὰ ἔτος ἱστᾶσι καὶ ἐπιχώριος αὐταῖς καθέστηκεν ὄρχησις»,  περιορίζων τὸν χορὸν τελούμενον μόνον ὑπὸ τῶν Λακαινῶν. Ἴσως ἡ πληθυσμιακὴ σύνθεσις μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς πόλεως ὑπὸ τοῦ Ἀρχιδάμου εἶχεν ἀλλάξει μὲ  ἐποικισμοὺς Λακώνων. Τὸ γεγονὸς τῆς ὁλικῆς καταστροφῆς τῆς πολίχνης ἱστορεῖ ὁ Ξενοφῶν (Ἑλληνικά, Στ, 5, 24) «καὶ Καρύας ἐξαιρεῖ κατὰ κράτος, καὶ ὅσους ζῶντας ἔλαβεν, ἀπέσφαξεν».
   Ὁ Παυσανίας (Δ, 16, 9-10) παραδίδει ἱστορικὸν γεγονὸς λαβὸν χώραν κατὰ τὸν δεύτερον Μεσσηνιακὸν πόλεμον τὴν ἡμέραν, κατὰ τὴν ὁποίαν αἱ παρθένοι ἐχόρευον ἐν Καρύαις πρὸς τιμὴν τῆς Ἀρτέμιδος. Ὁ Ἀριστομένης, βασιλεὺς τῶν Μεσσηνίων, παρεφύλαξε, συνέλαβε ὡς ὁμήρους (διὰ λύτρα) παρθένους, ὅσαι ἦσαν διακεκριμέναι εἴτε διὰ τὸν πλοῦτον εἴτε διὰ τὸ ἀξίωμα τῶν πατέρων, καὶ ὡδήγησε αὐτὰς εἰς κώμην τῶν Μεσσηνίων, ἐμπιστευθεὶς τὴν φύλαξιν αὐτῶν εἰς νεαροὺς φρουρούς. Αὐτοὶ μεθύσαντες ἠθέλησαν νὰ βιάσωσι τὰς παρθένους, ἀλλὰ ἠμποδίσθησαν ὑπὸ τοῦ Ἀριστομένους, ὁ ὁποῖος ἠναγκάσθη νὰ φονεύσῃ τοὺς μεθυσμένους. Τελικῶς ἀπηλευθέρωσε ἁπάσας τὰς αἰχμαλώτους παρθένους, ἀφοῦ ἔλαβε πολλὰ χρήματα.
  Ὁ χορὸς αὐτὸς εἶχε διὰ τοὺς Λακεδαιμονίους ἰδιαιτέραν σημασίαν, τὸσον διότι ἀπετέλει μέρος τῆς παραδόσεώς των ὅσον καὶ μᾶλλον διότι ἦτο ίδιαίτερος εἰς τὸν τρόπον τελέσεως: αἱ παρθένοι, ἐξαιρέτου κάλλους καὶ παραστήματος καὶ μετὰ ἐλαφρᾶς δωρικῆς ἐνδύσεως, διέγραφον μοναδικὰς ῥυθμικὰς κινήσεις ἄδουσαι μετὰ μέλους, προκαλοῦσαι οὕτω τὸν ἀνυπόκριτον θαυμασμὸν εἰς τοὺς Λάκωνας θεατὰς καὶ ἱκανοποιοῦσαι τὸ λατρευτικὸν αἴσθημα καὶ τὸ ἐθνικὸν φρόνημα τῶν συμπατριωτῶν.
  Προφανῶς ὁ χορὸς καὶ κυρίως τὸ παράστημα καὶ ἡ χάρις τῶν χορευουσῶν παρθένων ἐξῆλθον τῶν ὁρίων τῆς Λακωνικῆς καὶ ἔγινε ἀντικείμενον θαυμασμοῦ ἀλλὰ καὶ ἔμπνευσις καλλιτεχνικῆς δημιουργίας κομψοτεχνημάτων καὶ ἀγαλμάτων κατὰ τὸ πρότυπον ἐκείνων τῶν παρθένων.  Εἰς ἀπόσπασμα ἐκ τοῦ ἔργου τοῦ ἰατροῦ Κτησίου, τὸ ὁποῖον διέσωσε ὁ Πλούταρχος (Ἀρταξέρξης, 18, 1-2), γίνεται σαφὲς ὅτι οἱ καλλιτέχναι εἶχον ὡς παράδειγμα τὰς Καρυάτιδας. Ὁ δακτύλιος τοῦ Κλεάρχου, τοῦ γνωστοῦ Λακεδαιμονίου στρατηγοῦ τοῦ πολεμήσαντος μετὰ τοῦ Κύρου ἐναντίον τοῦ Ἀρταξέρξου, ἔφερε γλυφὴν εἰς τὴν σφραγῖδα μὲ τὰς Καρυάτιδας ὀρχουμένας.
   Αἱ Καρυάτιδες ἀπετέλεσαν πηγὴν ἐμπνεύσεως καὶ πρὸς ἀπεικόνισιν ἐπὶ στύλων γυναικείων μορφῶν βασταζουσῶν ζωφόρους, στέγας, θριγκούς, ὑπέρθυρα κτισμάτων ἀφιερωμένων εἰς θεοὺς καὶ ἥρωας. Εἰς τοὺς Δελφοὺς καὶ εἰς χρόνους πρὸ τοῦ Κλεάρχου οἱ ἀφιερωμένοι εἰς τὸ μαντεῖον θησαυροὶ τῶν Κνιδίων καὶ τῶν Σιφνίων εἶναι κεκοσμημένοι εἰς τὰς προσόψεις μὲ στύλους γυναικείων μορφῶν. Εἰς τὸ Ἐρέχθειον οἱ κίονες παριστῶντες γυναικείας μορφὰς ἐπεκράτησε νὰ λέγωνται Καρυάτιδες, παρόλον ποὺ συμφώνως μὲ τὴν σωζομένην ἐπιγραφὴν ὀνομάζονται κόραι. Συνεπῶς, γίνεται κατάχρησις τοῦ ὅρου Καρυᾶτις ἢ Καρυάτιδες, ἀντὶ τοῦ ὀρθοῦ κόρη ἢ κόραι.
   Βεβαίως, εἰς οὐδεμίαν γραπτὴν ἑλληνικὴν πηγὴν πρὸ τοῦ 200 μ.Χ., μαρτυρεῖται ἡ λέξις Καρυᾶτις ἢ Καρυάτιδες ὡς ἀρχιτεκτονικὸς ἢ συλλήβδην καλλιτεχνικὸς ὅρος. Ὁ Ἀθηναῖος ὁ Ναυκρατίτης (Δειπνοσοφισταί, Στ, 39) διασώζει τὸ ἑξῆς ἀνέκδοτον «Εὐκράτης ὁ Κόρυδος πίνων παρά τινι σαθρᾶς οὔσης οἰκίας, ἐνταῦθα, φησίν, δειπνεῖν δεῖ ὑποστήσαντα τὴν ἀριστερὰν χεῖρα ὥσπερ αἱ Καρυάτιδες».  Ἴσως ὑπῆρχε προφορικὴ μόνον παράδοσις τοῦ ὅρου, τὸν ὁποῖον εἰσήγαγεν ἐπισήμως ὁ Ῥωμαῖος Μᾶρκος Βιτρούβιος Πολλίων, ἀρχιτέκτων καὶ ἱστορικὸς τῆς τέχνης του (De architectura, A, 5-6).
  Ὁ κατὰ τὰ ἄλλα λαμπρὸς Ῥωμαῖος καλλιτέχνης, μηχανικὸς καὶ συγγραφεύς, διέπραξεν ἱστορικὸν ἀτόπημα, διότι θελήσας νὰ ἐξηγήσῃ τὸν ὅρον ἔπλασε ἰδικήν του ἱστορίαν: Κατὰ τοὺς περσικοὺς πολέμους ἡ πόλις τῶν Καρυῶν ἐμήδισεν καὶ οἱ Ἕλληνες ἐτιμώρησαν παραδειγματικῶς τοὺς κατοίκους σφάξαντες τοὺς ἄνδρας, ὅσους συνέλαβον, καὶ αἰχμαλωτίσαντες τὰς γυναῖκας. Τοῦτο ὅμως εἶναι ψευδές, διότι οὐδὲν περὶ μηδισμοῦ τῶν Καρυῶν μαρυρεῖται ἐξ ἄλλων πηγῶν. Ὁ Βιτρούβιος συγχέει τὸν γεγονὸς τῆς ἀποστασίας τῆς πολίχνης πρὸς τὸν Ἐπαμεινώνδα, τὸν ἡγέτην τῶν πάλαι ποτὲ μηδισάντων Θηβαίων, καὶ τὸ ἀνάγει συνειρμικῶς είς τοὺς περσικοὺς πολέμους.
  Ὁ Σχολιαστὴς τοῦ Θεοκρίτου (παλαιὰ σχόλια) γράφει ὅτι, ὅπως λέγεται, τὰ βουκολικὰ ἐπενοήθησαν εἰς τὴν Λακεδαίμονα κατὰ τὴν ἐποχὴν τῶν Περσικῶν πλέμων καὶ κατὰ τὴν τέλεσιν τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀρτέμιδος τῆς Καρυάτιδος «τῶν δὲ παρθένων ἀποκεκρυμμένων διὰ τὴν ἐκ τοῦ πολέμου ταραχὴν ἀγροῖκοί τινες εἰσελθόντες εἰς τὸ ἱερὸν ἰδίαις ὠδαῖς τὴν Ἄρτεμιν ὕμνησαν. τῆς δὲ τούτων ξένης μουσικῆς ἀρεστῆς γενομένης παρέμεινε τὸ ἔθος καὶ ἐφυλάχθη». 

Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευσις τῶν κειμένων τοῦ κυρίου Μιχαὴλ Ἀλεξανδρῆ δίχως ἀναφορὰ τῆς πηγῆς, τοῦ ὀνόματός του καὶ τοῦ ἐπαγγέλματός του ὡς ἔχει!!!

Παρακαλῶ πολὺ σεβασθῆτε το…

Φιλονόη

Μιχαὴλ Χρ. Ἀλεξανδρῆς
Φιλόλογος
(ἡ σελίδα τοῦ Μιχαῆλ ἐδῶ)
φωτογραφία

Πηγή