Η μέθοδος της Ισλανδίας

Photo: Satoshi Kambayashi

Η χώρα είναι η καταλληλότερη ως πρόσφατο παράδειγμα, όσον αφορά την υιοθέτηση του εθνικού νομίσματος εκ μέρους ενός κράτους, όπως η Ελλάδα – επειδή είναι πολύ μικρή, με ελάχιστα διαφοροποιημένη οικονομική δομή, με πολύ μεγάλη εξάρτηση από τις εισαγωγές, καθώς επίσης με τεράστια δίδυμα ελλείμματα το 2008.

.Βασίλης Βιλιάρδος

«Η Ισλανδία τα κατάφερε λόγω της υποτίμησης του εθνικού της νομίσματος, της ακαριαίας απόφασης να αφήσει τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν, της έξυπνης οικονομικής πολιτικής που υιοθέτησε, της παραδειγματικής τιμωρίας των υπευθύνων, της αποφασιστικής και ψύχραιμης στάσης των Πολιτών, καθώς επίσης του πραγματικά δημοκρατικού της πολιτεύματος: της ψηφιακής άμεσης δημοκρατίας«....


Ανάλυση
Η Ισλανδία έχει μεγάλες διαφορές, σε σχέση με την Ελλάδα – όσον αφορά τις αιτίες που την οδήγησαν στην κρίση του 2008 (τράπεζες, ανάλυση), τη μη συμμετοχή της στην Ευρωζώνη, τα δημόσια χρέη, καθώς επίσης τη γεωπολιτική της θέση. Έχουμε αναφερθεί δε στις εμπειρίες που θα μπορούσε να αποκομίσει κανείς από τη χώρα (άρθρο), αναζητώντας τρόπους για να ξεφύγει η Ελλάδα από το καθοδικό σπιράλ του θανάτου, στο οποίο έχει παγιδευτεί μετά το 2010 – όπου έκτοτε η διαχείριση της κρίσης από όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις ήταν κυριολεκτικά απελπιστική.

Δεν υπάρχει άλλωστε καμία απολύτως αμφιβολία σχετικά με το ότι, τα μνημόνια που επιβλήθηκαν ήταν εγκληματικά (ανάλυση) – επί πλέον η διαγραφή (PSI), έτσι όπως δρομολογήθηκε, καθώς επίσης με τις παραχωρήσεις που τη συνόδευσαν.

Εν τούτοις πρόκειται για μία χώρα που είναι η καταλληλότερη ως παράδειγμα, όσον αφορά την υιοθέτηση του εθνικού νομίσματος εκ μέρους ενός κράτους, όπως η Ελλάδα – επειδή είναι πολύ μικρή, με ελάχιστα διαφοροποιημένη οικονομική δομή, με πολύ μεγάλη εξάρτηση από τις εισαγωγές (το ποσοστό τους ήταν της τάξης του 45%, κατά πολύ υψηλότερο από τη χώρα μας), με έλλειμμα προϋπολογισμού στο -13,1% το 2008 (-10,2% η Ελλάδα), καθώς επίσης με έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στο -22,9% το 2008 (-14,9% τότε η Ελλάδα).

Εάν λοιπόν τεκμηριωνόταν ότι, ακόμη και σε μία τέτοια χώρα ήταν αποτελεσματική η υποτίμηση του νομίσματος της ως βασική στρατηγική αντιμετώπισης της κρίσης (αυτοί που ισχυρίζονται ότι, η δραχμή στην Ελλάδα δεν θα υποτιμούταν, προφανώς δεν κατανοούν πως δεν θα είχε κανένα νόημα η υιοθέτηση της εάν δεν επιδιωκόταν κάτι τέτοιο), τότε σε μεγαλύτερα κράτη, με συγκριτικά μικρότερη εξάρτηση από τις εισαγωγές, η υιοθέτηση του εθνικού τους νομίσματος δεν θα ήταν καταδικασμένη εκ των προτέρων.

Στα πλαίσια αυτά υπενθυμίζουμε πως το 2008 η Ισλανδία αντιμετώπισε μία τεράστια χρηματοπιστωτική κρίση λόγω των τραπεζών της – οι οποίες συμμετείχαν σε επικίνδυνα ενυπόθηκα δάνεια, καθώς επίσης σε χρηματοοικονομικά στοιχήματα, με αποτέλεσμα οι ισολογισμοί τους να έχουν φτάσει στο 1.000% του ΑΕΠ της χώρας. Επειδή τώρα είχαν υπερχρεωθεί σε ξένα νομίσματα, η κεντρική τράπεζα της Ισλανδίας δεν ήταν σε θέση να τις στηρίξει – οπότε το 90% του τραπεζικού συστήματος κατέρρευσε μέσα σε μία εβδομάδα, ενώ η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να επέμβει με μία νομοθεσία εκτάκτου ανάγκης για μα μην διαλυθεί εντελώς ολόκληρη η χώρα.

Περαιτέρω, παρά το ότι το ΔΝΤ ενεπλάκη, βοηθώντας την Ισλανδία με ένα «δάνειο σε αναμονή» (standby arrangement), η κυβέρνηση δεν υιοθέτησε μία πολιτική λιτότητας. Αντίθετα, στήριξε την οικονομία με πολύ υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα για να δημιουργηθεί ανάπτυξη – έως ότου οι ιδιωτικές δαπάνες (κατανάλωση, επενδύσεις) να είναι σε θέση να καλύψουν το κενό.

Αύξησε δηλαδή τις δημόσιες επενδύσεις και τις λοιπές κρατικές δαπάνες εις βάρος του προϋπολογισμού (το αντίθετο ακριβώς από αυτό που έκανε η Ελλάδα), τυπώνοντας ουσιαστικά χρήματα – παράλληλα με άλλα μέτρα, όπως ήταν η εκκαθάριση των χρεοκοπημένων τραπεζών με την εξασφάλιση όμως των καταθέσεων τους, σε συνδυασμό με την επιβολή ελέγχων κεφαλαίων.

Εν προκειμένω, ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συνετέλεσε στη γρήγορη έξοδο της Ισλανδίας από την κρίση ήταν ασφαλώς η πολύ ισχυρή υποτίμηση του νομίσματος της – όπως φαίνεται στο γράφημα , σε σχέση με το ευρώ.

Η ισλανδική κορώνα υποτιμήθηκε από το 1:88,53 σε σχέση με το ευρώ το Σεπτέμβριο του 2007, στο 1:184,64 το Νοέμβριο του 2009 – έως ότου σταθεροποιήθηκε στις αρχές του 2014, όταν ανέκαμψε η οικονομία. Στη συνέχεια κατάφερε ακόμη και να ανατιμηθεί ελαφρά σε σχέση με το ευρώ – το οποίο είχε βέβαια καθοδική πορεία λόγω της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης.

Οι επόμενες εξελίξεις
Συνεχίζοντας, η υποτίμηση αυτή της τάξης του -50%, την οποία τόλμησε η Ισλανδία χωρίς καθυστέρηση, συνέβαλλε σημαντικά στην καταπολέμηση της κρίσης – ενώ ο αμερικανός οικονομολόγος D. Baker ανέφερε ήδη από το 2012 τα εξής:

«Επειδή η χώρα είχε το δικό της νόμισμα, κατέφερε να επιτύχει πάρα πολλά υποτιμώντας την κορώνα σε σχέση με τα νομίσματα των εμπορικών εταίρων της. Το γεγονός αυτό ακρίβυνε τις εισαγωγές, μειώνοντας δραστικά τον όγκο τους. Το υποτιμημένο νόμισμα φθήνυνε τις τιμές των δικών της προϊόντων, οπότε οδήγησε σε μία ισχυρή αύξηση των εξαγωγών της» 

Φυσικά τα παραπάνω βοήθησαν την Ισλανδία να μειώσει τα τεράστια ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της σταδιακά, με αποτέλεσμα να είναι πλεονασματικό μετά το 2013 (γράφημα) – κάτι που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.

Επεξήγηση γραφήματος: Εξέλιξη του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ισλανδίας

.
Συνεχίζοντας, η υποτίμηση του νομίσματος δεν προκάλεσε υπερπληθωρισμό, παρά το ότι η χώρα είχε μεγαλύτερη εξάρτηση από τις εισαγωγές από ότι η Ελλάδα – οπότε λογικά οι αυξημένες τιμές των εισαγομένων προϊόντων θα έπρεπε να αυξήσουν τις εγχώριες τιμές και άρα να οδηγηθεί η οικονομία στο φαύλο κύκλο «μισθών-τιμών» που τελικά προκαλεί πολύ μεγάλο πληθωρισμό.

Στο γράφημα (πηγή) φαίνεται μεν πως οι τιμές καταναλωτή αυξήθηκαν μεν τα έτη 2008 και 2009 ως αποτέλεσμα της μεγάλης υποτίμησης της κορώνας, αλλά η εξέλιξη αυτή δεν συνεχίσθηκε – αφού ήδη από το 2010 άρχισαν να μειώνονται, φτάνοντας μετά το 2014 σε χαμηλότερα επίπεδα από το 2002!

Εν προκειμένω θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς πως αυτό οφειλόταν στη μείωση των πραγματικών μισθών των εργαζομένων, ως αποτέλεσμα της ραγδαίας υποτίμησης του νομίσματος – κάτι που είναι εν μέρει μόνο σωστό, αφού η πτώση των πραγματικών μισθών (=αγοραστικής αξίας) ήταν μεν πολύ μεγάλη λόγω του πληθωρισμού, αλλά μικρότερη σε σχέση με την ονομαστική υποτίμηση της κορώνας.


Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται η εξέλιξη των πραγματικών μισθών (πραγματικοί = αφαιρουμένου του πληθωρισμού) του ιδιωτικού τομέα (γαλάζια καμπύλη), καθώς επίσης του δημοσίου τομέα (κόκκινη καμπύλη) – όπου διαπιστώνεται πως πράγματι μειώθηκαν από το 2008 έως το 2010/11, αλλά μετά άρχισαν να αυξάνονται, ενώ σήμερα είναι κατά 15% υψηλότεροι σε σχέση με το 2008 (+25% ως προς το 2005).

Το γεγονός αυτό οφείλεται βέβαια στην ανατίμηση της κορώνας σε σχέση με το ευρώ μετά το 2011, όπως έχουμε δει στο πρώτο γράφημα – κάτι που δεν συνέβη μόνο λόγω της γενικότερης υποτίμησης του ευρώ, αφού κάτι ανάλογο παρατηρήθηκε με τα περισσότερα ξένα νομίσματα

Τέλος, ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας της Ισλανδίας τεκμηριώνει ότι, αντιμετώπισε εξαιρετικά καλά την κρίση – όπως διαπιστώνεται από το γράφημα, όπου το πραγματικό ΑΕΠ της αυξήθηκε κατά 4,1% το 2015, καθώς επίσης κατά 7,2% το 2016 στο δικό της νόμισμα.

Περαιτέρω, τα αποτελέσματα της Ισλανδίας δεν οφείλονται προφανώς σε κάποιο θαύμα, ούτε σημαίνει πως υπάρχει άμεση σύγκριση της με τις χώρες της Ευρωζώνης, εάν εγκατέλειπαν το ευρώ – αφού η χώρα είχε το δικό της νόμισμα και τη δική της κεντρική τράπεζα πριν βυθιστεί στην κρίση, ενώ δεν υπερχρεώθηκε το κράτος, αλλά οι τράπεζες της.

Οφείλονται κυρίως στην ακαριαία απόφαση της να αφήσει τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν μη αναλαμβάνοντας τα χρέη τους, στην έξυπνη οικονομική πολιτική που υιοθέτησε, στην παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων, στην ψύχραιμη και αποφασιστική στάση των Πολιτών της, καθώς επίσης στο πραγματικά δημοκρατικό της πολίτευμα (ψηφιακή άμεση δημοκρατία).

Η ελληνική ιδιαιτερότητα
Ολοκληρώνοντας, η Ελλάδα προφανώς δεν είναι στην ίδια θέση με την Ισλανδία, αφού δεν έχει πια το δικό της νόμισμα ούτε τη δική της κεντρική τράπεζα, δεν αντέδρασε αμέσως το 2010, της επιβλήθηκαν καταστροφικά μνημόνια, δέθηκε χειροπόδαρα με το PSI, έσφιξαν ακόμη περισσότερο τα δεσμά της με το τρίτο μνημόνιο, δεν χρωστάει πλέον μόνο το κράτος τεράστια ποσά αλλά και οι ιδιώτες ενώ, το κυριότερο, το πολίτευμα της είναι καθαρά ολιγαρχικό και όχι δημοκρατικό – στηριζόμενο σε ένα σύνταγμα που έχει κατασκευαστεί για να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εκάστοτε πολιτικών συμμοριών που την κυβερνούν .

Ως εκ τούτου, μπορεί μεν η Ιταλία και η Ισπανία να εγκαταλείψουν το ευρώ εάν θέλουν, πολύ πιο δύσκολα η Πορτογαλία ή η Κύπρος, αλλά η Ελλάδα δεν έχει δυστυχώς την πολυτέλεια – εκτός εάν επιλύσει προηγουμένως το πρόβλημα του (εξωτερικού μετά το PSI, μη μετατρέψιμου σε δραχμές) τεράστιου χρέους της. Ενδεχομένως τολμώντας τη στάση (αναβολή) πληρωμών εντός της Ευρωζώνης, με την ταυτόχρονη καταγγελία των παράνομων δανειακών συμβάσεων στο διεθνές δικαστήριο, με την αγωγή αποζημίωσης εναντίον της Τρόικας, με την παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων της τραγωδίας κοκ. (άρθρο) – εάν τελικά δεν της εγκριθεί η μείωση του χρέους παρά τα νέα μέτρα και φυσικά με το ρίσκο να εκβιαστεί να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη, οπότε θα έπρεπε να είναι κατάλληλα προετοιμασμένη.

Εάν δεν επιλυθεί το θέμα του χρέους, τότε η υποτίμηση που θα έπρεπε να επιδιώξει η Ελλάδα εάν υιοθετούσε τη δραχμή, για να μπορέσει να μιμηθεί το παράδειγμα της Ισλανδίας, θα εκτόξευε στα ύψη το δημόσιο (και ιδιωτικό εξωτερικό) χρέος της, οπότε θα χρεοκοπούσε ακαριαία – σημειώνοντας πως της Ισλανδίας υπερτριπλασιάσθηκε, από το 27,4% του ΑΕΠ το 2007 στο 95,1% το 2011, ενώ η χώρα δεν ήταν εκτός αγορών για επτά χρόνια, όπως είναι σήμερα η πατρίδα μας (της Ελλάδας με 130% το 2010 προφανώς δεν θα μπορούσε να φτάσει στα 360% – πόσο μάλλον με 180% σήμερα).

Δεν φτάνει όμως αυτό, αφού θα έπρεπε επί πλέον οι Πολίτες της να είναι ενωμένοι και αποφασισμένοι όπως οι Ισλανδοί, να έχουν ένα ανάλογα δημοκρατικό πολίτευμα, καθώς επίσης μία ικανή κυβέρνηση – προϋποθέσεις που εμείς τουλάχιστον δεν βλέπουμε να υπάρχουν.

Επομένως, όσο και αν θα επιθυμούσε κανείς να επιστρέψει η Ελλάδα στο εθνικό της νόμισμα για να ξεφύγει από την παγίδα, δεν είναι ορθολογικό να ονειρεύεται αδιαφορώντας για την ψυχρή πραγματικότητα – ούτε να κατηγορεί αυτούς που την αναφέρουν ως υποστηρικτές του ευρώ, αφού ασφαλώς δεν ισχύει κάτι τέτοιο.

Με απλά λόγια, εάν η υιοθέτηση της δραχμής θα ήταν εκείνη η συνταγή που θα απελευθέρωνε την Ελλάδα από την υποδούλωση και τη λεηλασία της, οδηγώντας την στην έξοδο από την κρίση, κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα είχε αντίρρηση – κάτι που όμως δεν ισχύει, εάν δεν εξασφαλισθεί προηγουμένως μία βιώσιμη λύση για το χρέος.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο πάντως υπάρχει ακόμη ελπίδα, με τη βοήθεια της ΕΚΤ (η λύση των λύσεων) – αφού διαφορετικά η Ιταλία θα καταρρεύσει ή θα εγκαταλείψει το ευρώ, ενώ μία ανάλογη λύση (πάγωμα μέρους των χρεών, οπότε αύξηση της ρευστότητας με πληθωριστικά επακόλουθα), απαιτείται τόσο για τις υπερχρεωμένες Η.Π.Α., όσο και για την Ιαπωνία, με εναλλακτική έναν παγκόσμιο πόλεμο.

Επίλογος 
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, είναι εντυπωσιακή η έλλειψη αντίδρασης των Ελλήνων, όσον αφορά την απώλεια της εθνικής τους κυριαρχίας – καθώς επίσης την «επιθετική εξαγορά» της χώρας τους από τη Γερμανία, με τη βοήθεια των «κατοχικών» κυβερνήσεων που τοποθετεί διαδοχικά.

Ακόμη δε και όταν διαδηλώνουν, η διαμαρτυρία τους αφορά τα πολλοστά κατά σειρά μέτρα που τους επιβάλλονται – τους μισθούς, τις συντάξεις, τους φόρους κοκ., αλλά όχι τις σκανδαλώδεις αποκρατικοποιήσεις, την παιδεία, την υγεία ή την πολιτική της υποτέλειας και των υποκλίσεων των εκλεγμένων εκπροσώπων τους. Με απλά λόγια, οι αντιδράσεις τους επικεντρώνονται στη κακή διαχείριση της μιζέριας τους εκ μέρους των ξένων – η οποία, εφόσον καλυτέρευε σε κάποιο βαθμό, μάλλον θα τους ικανοποιούσε.

Υπενθυμίζουμε επίσης ότι, ορισμένοι θεωρούν πως κάτι τέτοιο είναι φυσιολογικό, επειδή η νέα τάξη που κυριαρχεί παντού στον πλανήτη (ελίτ, αγορές κλπ.) είναι εξοπλισμένη με άπειρα «λογιστικά» χρήματα, με χειραγωγημένες ειδήσεις μέσω διατεταγμένων ΜΜΕ, με συστήματα μη δικαιοσύνης, με διαφθαρμένα πολιτικά κόμματα, με διαπλεκόμενες κυβερνήσεις, με στρατούς, με δυνάμεις καταστολής, με μεθόδους αποβλάκωσης (παιδεία) κλπ. – οπότε τόσο οι άλλοι λαοί, όσο και οι Έλληνες δεν είναι φοβισμένοι, αλλά απλά δεν μπορούν να κάνουν τίποτα, όσο και αν το θέλουν. Επομένως ότι, το μόνο που τους απομένει είναι η υπομονή, έως ότου το σύστημα καταρρεύσει – αφού ιστορικά ακόμη και οι ισχυρότερες αυτοκρατορίες παρήκμασαν και χάθηκαν!

Έχοντας αναφερθεί στο δεκάλογο του ελέγχου των μαζών (ανάλυση), καθώς επίσης γνωρίζοντας πως ο συμβιβασμός με την ήττα είναι πολύ ευκολότερος από τον αγώνα για τη νίκη, ενώ ο φόβος αχρηστεύει εντελώς τους ανθρώπους θάβοντας τους ζωντανούς, έχουμε την άποψη ότι, δεν υπάρχει κάτι χειρότερο από την αποδοχή της αδυναμίας: πως δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, επειδή το σύστημα είναι πανίσχυρο και ανίκητο – ενώ η μεγαλύτερη δύναμη του είναι το να τοποθετεί τον ένα εναντίον του άλλου, τη μία κοινωνική ομάδα εναντίον της άλλης, έτσι ώστε να αλληλοεξουδετερώνονται.

Πιστεύουμε λοιπόν ότι, εάν οι Πολίτες ενωθούν απαιτώντας αυτά που πράγματι τους ανήκουν, χωρίς να φοβηθούν το τίμημα και χωρίς υπερβολές, είναι αδύνατον να μην τα καταφέρουν – κάτι που στην περίπτωση της Ελλάδας θα σήμαινε την επιμονή του συνόλου των Πολιτών στην εκδίωξη της Τρόικας και στην κατάργηση των μνημονίων, με τη δρομολόγηση των σωστών ενεργειών.

Πιστεύουμε όμως επίσης πως δεν είναι ο φόβος ή η αδυναμία αυτά που εμποδίζουν τους Έλληνες, εξουδετερώνοντας τις υγιείς αντιστάσεις τους – αλλά το ότι δεν ελπίζουν πια πως θα μπορούσαν να κυβερνηθούν από σωστούς πολιτικούς, ενώ έχουν «απηυδήσει» από τη ευρύτερη διαφθορά του δημοσίου βίου:

των κομμάτων που ενδιαφέρονται μόνο για τη νομή της εξουσίας, των πρωθυπουργών που δεν τηρούν ποτέ τις δεσμεύσεις τους συμπεριφερόμενοι ως φύλαρχοι ιθαγενών, των συνδικαλιστών που αδιαφορούν για το κλείσιμο των ιδιωτικών επιχειρήσεων ή για τη λεηλασία των δημοσίων, των δικαστικών που δεν κρίνουν ως αντισυνταγματικά τα μνημόνια αλλά τις μειώσεις των μισθών και των συντάξεων τους, των ΜΜΕ που φροντίζουν μόνο για τα συμφέροντα τους, των διαπλεγμένων δημοσιογράφων που  υπηρετούν πολιτικά κόμματα ή οικονομικά συμφέροντα κοκ.

Στα πλαίσια αυτά, οι περισσότεροι Έλληνες δεν είχαν αντίρρηση να δοκιμάσουν κάτι άλλο, όπως τη διοίκηση τους από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς – με την ελπίδα πως θα τους απάλλασσαν από την εγχώρια διαφθορά, εξασφαλίζοντας την επιβίωση τους. Αυτός είναι ίσως ο λόγος που δεν θέλουν τη δραχμή, καθώς επίσης που δεν αντιδρούν και όχι ο φόβος – κάτι που θα φανεί όταν οι ξένοι θελήσουν να τους πιέσουν ακόμη περισσότερο, ληστεύοντας τους ότι έχουν και δεν έχουν, οπότε ασφαλώς θα εξεγερθούν.

Βιβλιογραφία: Mitchell, Grunert, Tobergte

Πηγή