Το άγχος του αποχωρισμού, από το νήπιο, το παιδί, τον φοιτητή, η διαταραχή και τρόποι αντιμετώπισης.

Η αρχή της σχολικής χρονιάς είναι μια έντονη περίοδος στη ζωή κάθε οικογένειας και κυρίως στην περίπτωση που το παιδί πηγαίνει πρώτη φορά στο σχολείο. Το ξεκίνημα κάθε σχολικής χρονιάς είναι ένα γεγονός που επιφέρει μια σχετική αναστάτωση στους γονείς. Η αρχή της σχολικής χρονιάς σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη νηπιακή στη παιδική ηλικία. Η στιγμή που το παιδί ξεκινάει το σχολείο ισοδυναμεί με ένα δεύτερο απογαλακτισμό. Όμως εξίσου έντονη είναι και η στιγμή που ο έφηβος φοιτητής ξεκινά να μεταβεί για τις σπουδές του σε μια άλλη πόλη ή ακόμα περισσότερο σε μια άλλη χώρα.

Άγχος αποχωρισμού, είναι ο όρος που αφορά πρωτίστως τα παιδιά, όταν παρουσιάζουν συναισθηματικές αντιδράσεις καθώς απομακρύνονται από το πρόσωπο με το οποίο είναι προσκολλημένα - τη μαμά τους συνήθως. Μια διαδικασία που δεν περιορίζεται, όμως, μόνο στις παιδικές ηλικίες ούτε μόνο στα άψυχα αντικείμενα και τα ενθυμήματα, τα οποία δύσκολα αποχαιρετούμε και πετάμε. Σίγουρα έχει ο καθένας στο κοντινό του περιβάλλον κάποιον που συνηθίζει να μαζεύει και να μην πετάει τίποτα. Μπιμπελό, κάρτες, φωτογραφίες, χαρτιά -άχρηστα τα περισσότερα- μπουκώνουν συρτάρια και ντουλάπια. Ο κάτοχός τους ούτε που σκέφτεται να τα αποχωριστεί, γιατί... «αν χρειαστούν»; Αφορά και τις συνήθειες, τις συμπεριφορές ή τις πρακτικές των ανθρώπων και ίσως δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο να πει κανείς ότι αυτό το άγχος αποχωρισμού αφορά την ελληνική κοινωνία! 

Η είσοδος στο νηπιαγωγείο είναι ίσως η πρώτη σημαντική αλλαγή στον τρόπο ζωής ενός παιδιού που θα πρέπει πλέον να παραμένει αρκετές ώρες μακριά από το σπίτι και την οικογένεια. Η διαδικασία αυτή έχει τις δικές της δυσκολίες που είναι κοινές για τα περισσότερα παιδιά και βασίζονται σε αυτό που αποκαλούμε «φόβος του αποχωρισμού».

Πρόκειται για τον ισχυρό συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσει το παιδί με τη μητέρα του ήδη από τον έβδομο μήνα. Οι αντιδράσεις θα πρέπει να είναι αναμενόμενες ειδικά τις πρώτες φορές που το παιδί αφήνει την ασφάλεια του σπιτιού για να ενταχθεί σε νέα κοινωνικά σύνολα.

Το άγχος αποχωρισμού, είναι ένα φαινόμενο αναμενόμενο στη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού. Τα βρέφη σε ηλικία μικρότερη του ενός έτους εκφράζουν άγχος αποχωρισμού με τη μορφή του φόβου για τα ξένα πρόσωπα, όταν αποχωρίζονται τη μητέρα τους. Επίσης, το άγχος αποχωρισμού είναι χαρακτηριστικό ανάμεσα στα μικρά παιδιά που πάνε για πρώτη φορά στο σχολείο.

Αν και είναι συνήθως μια φυσιολογική πρώτη αντίδραση, ο φόβος του αποχωρισμού μπορεί να θεωρηθεί διαταραχή, όταν εμφανίζεται υπερβολικό άγχος σε άλλα αναπτυξιακά στάδια κατά την απομάκρυνση από οικεία πρόσωπα και κυρίως τη μητέρα. Σε αντίστοιχες περιπτώσεις το άγχος των παιδιών μπορεί να φτάσει ακόμα και στον τρόμο ή τον πανικό.

Αντιδράσεις έντονης προσκόλλησης παρατηρούνται στα περισσότερα παιδιά μέχρι το τέλος του 3ου έτους. Ο γονέας οφείλει, λοιπόν, να το έχει αυτό υπ’ όψιν του όταν αφήνει κάθε πρωί το μικρό νήπιο στον παιδικό σταθμό ή στο νηπιαγωγείο, ώστε να ερμηνεύει σωστά τις αντιδράσεις αποχωρισμού του παιδιού. Επιπλέον, οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να προετοιμαστούν εξίσου καλά για την πρώτη αποχώρηση από το μικρό τους.

Προδιαθεσικοί παράγοντες για το άγχος αποχωρισμού: 

- Το άγχος αποχωρισμού συνήθως εμφανίζεται στα παιδιά που έχουν περάσει διάφορα στρεσογόνα γεγονότα, όπως ο θάνατος ή η απομάκρυνση κάποιου κοντινού τους προσώπου ή κάποιου ζώου.
- Τα παιδιά αυτά συνήθως προέρχονται από στενά δεμένες οικογένειες που τους έχουν συνηθίσει με συνεχή υπέρμετρη φροντίδα και παρουσία τους και είναι πολύ δύσκολο τα παιδιά να τους αποχωριστούν ακόμα και για μερικά λεπτά.
- Συχνά υπάρχει και γενετική προδιάθεση.
- Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να εμφανιστεί από την προσχολική ηλικία έως και την ηλικία των 18 ετών.
- Η πορεία του άγχους αποχωρισμού μπορεί να έχει συχνές εξάρσεις και υφέσεις, να ηρεμεί το παιδί κάποιες φορές και άλλες πάλι να το ξανανιώθει.- Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να προκύψει όταν το παιδί πρέπει να ξεκινήσει το σχολείο και του είναι πολύ δύσκολο να αποχωριστεί τους γονείς του (σχολική φοβία)- Οι ενήλικες που δεν έχουν ξεπεράσει ως παιδιά το άγχος αποχωρισμού, ανησυχούν υπερβολικά για παιδιά, συζύγους και άλλα αγαπημένα πρόσωπα, και βιώνουν έντονη ανησυχία όταν τους αποχωρίζονται. 

Πότε το Άγχος Αποχωρισμού γίνεται Διαταραχή;

Τα παιδιά που αναπτύσσουν αυτή τη διαταραχή φοβούνται πως θα χάσουν την οικογένεια τους και συχνά είναι πεπεισμένα πως κάτι κακό θα συμβεί όταν είναι μακριά από τους γονείς του.

Άλλα συμπτώματα της Διαταραχής Άγχους Αποχωρισμού είναι:

• Συμπτώματα πανικού (όπως ναυτία, εμετός ή δυσκολία στην αναπνοή) ή κρίσεις πανικού πριν να φύγει ένας γονιός ή πριν πάει στο σχολείο.

• Επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες σε σχέση με τον αποχωρισμό

• Ανεξήγητη ανησυχία για το ότι θα χαθεί ή ότι θα το απαγάγουν.

Αν το έντονο άγχος αποχωρισμού συνεχιστεί στο δημοτικό σχολείο και πιο πέρα, τότε θα πρέπει να μιλήσετε με έναν ειδικό.

Οι νέοι με ΔΑΑ δείχνουν υπερβολικό και εξελικτικά ασύμβατο φόβο και ανησυχία όσον αφορά τον αποχωρισμό από το σπίτι ή από σημαντικές φιγούρες προσκόλλησης. Αυτή η ανησυχία παρουσιάζεται πρίν από τον αποχωρισμό ή κατά την διάρκεια της προσπάθειας για αποχωρισμό.

Αυτά τα παιδιά ανησυχούν υπερβολικά, για την δικιά τους ή για την υγεία των γονιών τους, όταν αποχωρίζονται, έχουν δυσκολία να κοιμούνται μόνα τους, βλέπουν εφιάλτες με θέματα αποχωρισμού, έχουν συχνά σωματικές ανησυχίες και μπορεί να παρουσιάσουν σχολική άρνηση.

Η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (ΓΑΔ) χαρακτηρίζεται από χρόνιες, υπερβολικές ανησυχίες σε έναν αριθμό θεμάτων όπως σχολική εργασία, κοινωνικές ανταλλαγές, οικογένεια, υγεία/ασφάλεια, γεγονότα επικαιρότητας, και φυσικές καταστροφές με ένα τουλάχιστον συνοδευτικό σωματικό σύμπτωμα.

Τα παιδιά με ΓΑΔ έχουν δυσκολία να ελέγξουν τις ανησυχίες τους. Αυτά τα παιδιά είναι συχνά τελειοθηρικά, αναζητούν υπερβολικά επιβεβαίωση και μπορεί να παλεύουν με περισσότερη εσωτερική ανησυχία από ότι είναι φανερό στους γονείς ή στους διδασκάλους. (Masi et al., 1999). Οι ανησυχίες της ΓΑΔ, δεν περιορίζονται σε ειδικά αντικείμενα ή καταστάσεις, και η ανησυχία είναι παρούσα τον περισσότερο χρόνο.

Σίγουρα κάθε παιδί θέλει το χρόνο του και έχει τον τρόπο του για να προσαρμοστεί στις νέες καταστάσεις της ζωής του. Όμως, καθώς ο δρόμος της κοινωνικοποίησης και της αυτονομίας στην προσχολική ηλικία περνάει από το νηπιαγωγείο, η περιβόητη «πρώτη μέρα στο σχολείο» μπορεί με λίγη βοήθεια να γίνει μια από τις πιο ωραίες αναμνήσεις για τα παιδιά!

Στα παιδιά η διαταραχή άγχους αποχωρισμού συνήθως αντιμετωπίζεται συνδυαστικά με παιχνιδοθεραπεία και οικογενειακή συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία.
Τα παιδιά συχνά είναι απρόθυμα να εκφράσουν λεκτικά τις ανησυχίες και τα παράπονά τους ανοιχτά και άμεσα. Το παιχνίδι επομένως γίνεται ένα αναλυτικό μέσο για να’ ρθουμε σ’ επαφή με το ασυνείδητο του παιδιού . H μη κατευθυντική παιχνιδοθεραπεία που λειτουργεί ως διορθωτική συναισθηματική εμπειρία για το παιδί, όπου ο θεραπευτής δρα με «ενσυναίσθηση», επιδεικνύοντας «χωρίς όρους αποδοχή», επιτρέποντας στο παιδί ν’ αναπτύξει αυτοπεποίθηση και να διαφοροποιηθεί από την προσκολλημένη σχέση με μητέρα ή σημαντικό άλλο, αποκτώντας αντίληψη «εαυτού».

Ο γονιός θα πρέπει να αποβάλει τα δικά του άγχη και ανασφάλειες. Το «γονεικο άγχος» προβάλλεται με έντονο τρόπο στο παιδί και έτσι το προετοιμάζει για μια επερχόμενη κατάσταση δύσκολη και απειλητική.

Είναι απολύτως απαραίτητο για ένα παιδί σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται να ξεπεράσει το άγχος αποχωρισμού γιατί είναι το πρώτο βήμα προς την ανεξαρτοποίησή του. Πολλές φορές οι υπερευαίσθητοι γονείς δεν αφήνουν το παιδί να κάνει από μικρό τα δικά του βήματα σιγά-σιγά μόνο του γιατί προβάλουν στο παιδί τους, τους δικούς τους φόβους πως μπορεί κάτι κακό να του συμβεί και τελικά το χειραγωγούν ώστε να αποκτήσεις εξαρτήσεις που αργότερα μπορούν να εκδηλωθούν με διάφορες δυσάρεστες συμπεριφορές από μεριάς του παιδιού. Θα πρέπει οι γονείς να μάθουν στο παιδί πώς να κάνει τα δικά του βήματα μόνο του,θα πρέπει να το αποχωρίζονται συχνά, κάθε φορά και λίγο ακόμα για να νιώθει το παιδί πως του έχουν εμπιστοσύνη πως μπορεί να τα καταφέρει και μόνο του. Με αυτόν τον τρόπο χτίζει το παιδί σιγά-σιγά μια ανεξάρτητη προσωπικότητα όπου στην ενήλικη ζωή του δεν θα έχει εξαρτήσεις από άλλα άτομα για να μπορέσει να πάρει αποφάσεις ή να κάνει οτιδήποτε.

Η συμβουλευτική γονιών παράλληλα, διερευνά τις διαταραγμένες σχέσεις μέσα στην οικογένεια, φέρνει στην επιφάνεια το συμβιωτικό πλαίσιο και βοηθά τους γονείς «ν’ αντέξουν» την διαφοροποίησή τους από το παιδί καθώς και να ενισχύσουν την απεξάρτηση του και την ανάπτυξη «εαυτού».

Μια κοινωνία που έχει άγχος αποχωρισμού έχει ανάγκη από «στιβαρούς και ώριμους γονείς», οι οποίοι θα μπορέσουν να καθοδηγήσουν και να χειριστούν το άγχος του παιδιού και να το στρέψουν στη νέα φάση της ζωής του.
 Συντάκτης Βικτωρία Πολύζου, συμβουλευτική ψυχοθεραπεύτρια

ΠΗΓΗ