ΤΥΡΑΝΝΟΣ!

Οικοδεσπότης, καί στό «Συμπόσιο» αύτό, είναι ένας

ήγεμόνας: ό τύραννος τών Συρακουσών Διονύσιος,

πού μόλις τότε είχε άνέβει στό θρόνο. Συνδαιτημό-

νες του, φιλόσοφοι καί ποιητές, ρήτορες καί ιστορικοί,

πού τούς είχε καλέσει (τάχα) ό νεαρός τύραννος,

νά συζητήσουν περί πολιτείας καί νά τούς ζητήσει

 συμβουλές περί της πολιτείας του. Θ’ άπορήσει

ϊσως, ό άναγνώστης γιά τήν παρρησία καί τή δριμύ-

τητα τών καλεσμένων. Μά άς θυμηθεί πώς τώ καιρώ

έκείνω υπήρχε πλήρης ή έλευθερία του λόγου, άκόμη

καί στίς αυλές τών ήγεμόνων...

Τ ή συζήτηση άνοίγει ό ϊδιος ό Διονύσιος, ρωτώντας

ποιος είναι ό «δέων ήγεμών». Πρώτος αποκρίνεται

ό «σοφώτατος»:

Σω κ ρ ά τ η ς : Βασιλείς καί άρχοντες, Διονύ-

σιε, δεν είν έκεΐνοι που έχουν σκήπτρο, άλλα έκεΐ-

νοι πού ξέρουν να άρχουν.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Καί ποιοί ξέρουν, Σωκράτη ;

Σ ω κ ρ ά τ η ς : Εκείνοι πού μπορούν καί κυριαρχούν

πάνω στά πάθη τους.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Ποιά πάθη ;

Σ ω κ ρ ά τ η ς : Τό θράσος, τήν απληστία, τό

φθόνο.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Αύτά τά πάθη συνοδεύουν

πάντα τούς βασιλείς καί τούς τυράννους;

Η ρ ό δ ο τ ο ς : 'Αναγκαστικά. Καί ό καλύτερος

άνθρωπος τοϋ κόσμου, άμα ανέβει σ’ αυτό τό

αξίωμα, αλλάζει ολότελα νοοτροπία. Γιατί, έξαιτίας

τών αγαθών καί τής δύναμης πού έχει στη διάθεσή

του, γεννιέται μέσα του ή αυθάδεια...

Σ ο φ ο κ λ ή ς : ...καί τό θράσος: «Ύβρις φυτεύει

τύραννον»...

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Δεν υπάρχουν, λοιπόν, αγαθοί

ήγεμόνες;

Σ ω κ ρ ά τ η ς : "Ας ξεχωρίσουμε, πρώτα, τή

βασιλεία από τήν τυραννίδα, Διονύσιε: ό ήγεμόνας

πού κυβερνά μέ τή θέληση τοϋ λαοϋ καί σύμφωνα

μέ τούς νόμους είναι Βασιλιάς' ένώ έκεΐνος πού κυβερνά

Αντίθετα πρός τή θέληση τοϋ λαοϋ κι όχι

σύμφωνα μέ τούς νόμους, άλλά σύμφωνα μέ τή δική

του θέληση, είναι Τύραννος.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Άλλά τί ακριβώς όνομάζεις

«τυραννίδα», ’Αριστοτέλη ;

’Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Τυραννίς είναι ή μοναρχική

διακυβέρνηση άπό εναν πού άρχει άνεύθυνος

πάνο) στούς όμοιους καί στούς καλύτερούς του, πρός

τό δικό του συμφέρον καί όχι πρός τό συμφέρον

τών άρχομένων.

' Η ρ ό δ ο τ ο ς : Καί πώς μπορεΐ νά είναι σωστό

πράγμα ή μοναρχία δταν εχει ό ένας τό δικαίομα

νά κάνει ό,τι θέλει άνεύθυνα;

Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : “Οχι μόνο σωστό δεν είναι,

άλλα καί άντίθετο μέ τή φύση νά έξουσιάζει

ένας όλους τούς πολίτες: «ούδέ «κατά φύσιν είναι τό

κύριον ένα πάντων είναι τών πολιτών»...

Σ ο φ ο κ λ ή ς : Καί μάλιστα όταν αυτός ό ένας

δέν έχει στό νοϋ του παρά τό δικό τον συμφέρον,

δπως είπες, καί τ’ άνομα κέρδη ; «τό έκ τυράννων

γένος αίσχροκερδείαν φιλεϊ»...

Π λ ά τ ω ν : Δέν είναι μόνο ή «αισχροκέρδεια»

γνώρισμα τών τυράννων. Λες, Διονύσιε, πώς πολιτεύεται

ό βιαστής τής έξουσίας καί ποϋ όδηγεΐται:

Τίς πρώτες μέρες, φέρνεται τάχα φιλομειδέστατα καί

καταδεχτικώτατα πρός όλους... "Επειτα όμως, άρχίζει

νά υποκινεί κάθε φορά καί κάποιο πόλεμο, γιά

νάχει πάντα ο δήμος άνάγκη άρχηγοϋ. Προπάντων

'ομως τό κάνει αυτό γιά νά συνεισφέρουν δήθεν οί

πολίτες στά έξοδα τοΰ πολέμου καί ετσι, πέφτοντας

στή φτώχεια καί βασανιζόμενοι άπ' τίς καθημερινές

τους άνάγκες, νά μην είναι πιά σέ θέση νά τόν

έπιβουλεύονται. Καί γιά νά έχει τό μέσον νά έξολο-

θρεύει μέ εύσχημο τρόπο έκείνους πού υποπτεύεται

ότι, έπειδή έχουν φιλελεύθερο φρόνημα, θά βάλουν

έμπόδια στήν έξουσία του...

“Ολα αυτά δμως τόν κάνουν περισσότερο

μισητό στούς πολίτες. Τότε, μερικοί θα Αρχίσουν

νά μιλούν μέ θάρρος μεταξύ τους γιά τίς πράξεις

του, μάλιστα οί τολμηρότεροι θά τίς «αταχρί-

νυυν μιλώντας καί σ αυτόν τόν ϊδιο. 

"Ολους, αύτούς τούς βγάζει άπό τή μέση ό τύραννος,

γιά νά διατηρήσει τήν έξουσία, ως ώτου δεν αφήσει

κανένα, ούτε φίλο ούτε έχθρό, πού νά έχει κάποιαν

άξία... Άλλά όσο πιό μισητός γίνεται στούς πολίτες

μ’ αυτές τίς πράξεις του, εχει άνάγκη Από όλο

καί περισσότερους καί πιστότερους δορυφόρους. ΙΙοΰ

θα βρει, όμως, αυτούς τούς πιστούς; Μόνοι τους

θα ρθοΰν πολλοί απατεώντας, Αρκεί νά τούς πληρώνει

καλά... Κι ό λαός θ ’ άναγκάζεται νά θρέφει κι αυτόν

καί τούς συντρόφους του.

Τό σύνολο 'ομως τής πόλης, καί μάλιστα οί έντι-

μότεοοι πολίτες της, ζούν μέσα σ' έξευτελιστική καί

άθλια δουλεία...

Έ ξ άνάγκης, χάρη στην εξουσία πού εχει, ό

τύραννος είναι καί γίνεται διαρκώς περισσότερο

φθονερός, άπιστος, άδικος, άφιλος, ανόσιος, πανδοχείο

καί τροφεΐο κάθε κακίας, καί, γιά δλους αύτούς

τούς λόγους, δυστυχής  ό ίδιος καί συνάμα Αφορμή

δυστυχίας σέ όσους τόν πλησιάζουν...

' Η ρ ό δ ο τ ο ς : Ώραία καί πιστή προσωπογραφία

τοϋ τυράννου έδωσες, Πλάτων. Γιατί είν' αλήθεια

πώς ό τύραννος φθονεί τούς άριστους, τοΰ αρέσουν

μόνο οί πιό πρόστυχοι πολίτες καί είναι

προθυμότατος νά πιστέψει τίς συκοφαντίες.

Ε υ ρ ι π ί δ η ς : Γιά τοΰτο, κάλλιο εύτυχής πολίτης

νά ζώ έγώ προτιμώ, παρά τύραννος να είμαι,

πού χαίρεται τούς πονηρούς σάν έχει φίλους καί

μισεί τούς καλούς μήν πάει καί τονέ σφάξουν..

  

(Μίλησε, τότε, ό 'Ιέρων — τύραννος κι αυτός

— που σώπαινε ώς .τήν ώρα).

Ίέρων : Σωστά τά λέτε, φίλοι. ΟΙ τύραννοι

φοβούνται τούς γενναίους, μήπως τολμήσουν τίποτα

έναντίον τους γιά χάρη τής έλευθερίας — φοβούνται

τούς σοφούς, μήπως μαχανευθοϋν τίποτα — φοβούνται

τούς δίκαιους, μήπως ό λαός θελήσει νά

τούς κάνει προστάτες του έναντίον τοΰ τυράννου

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Δεν μπορεΐ όμως νάχει Αγαθούς

σκοπούς ή τυραννία ;

’Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Δέν μπορεΐ Διονύσιε, έξ

όρισμόν. Γιατί τής Δημοκρατίας σκοπός είναι ή

έλευθερία, τής ’Ολιγαρχίας ή προστασία των συμφερόντων

τών πλουσίων, καί τής Τυραννίας ή διατήρηση

τής έξουσίας.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Δηλαδή, μόνο στό συμφέρον

τοΰ τυράννου άποβλέπει, πως είπες πρίν ;

‘Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Καί σέ κανένα άπ 'τά

κοινά συμφέροντα. Γι αυτό κι ό τύραννος κυβερνάει

παρά τή θέληση τών υπηκόων, έπειδή κανένας ελεύθερος άνθρωπος δέν υπομένει μέ τή θέλησή του έναν τέτοιον άρχοντα.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : "Ομως, ή τυραννία δέν έχει

κανένα άπo τά καλά τών πολιτευμάτων πού άνέφε-

ρες; Τής Δημοκρατίας καί τής 'Ολιγαρχίας;

Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Οχι μόνο κανένα άπ' τά

καλά τους, άλλά καί όλα τους τά έλαττώματα. "Ετσι,

άπ' τήν 'Ολιγαρχία παίρνει σάν σκοπό της τήν

έξεύρεση πλούτον, άλλά καί τήν άπόλυτη δυσπιστία

πρός τό λαό — γι αυτό, κοινό χαρακτηριστικό τής

'Ολιγαρχίας καί τής Τυραννίας είναι ό δολερός αφοπλισμός

τοϋ λαοΰ καί ή κακομεταχείριση τοΰ πλή-

θους καί ή άπέλαση καί ή διασπορά του... ’Από τή

Δημοκρατία, πάλι, παίρνει τό διωγμό τών έγκριτων

πολιτών καί τήν κρυφή ή φανερή έξόντωσή τους,

έπειδή ό τύραννος τούς θεωρεί έμπόδια στήν κατοχή

τής έξουσίας. Γιατί συνήθως αυτοί είναι πού

θέλουν νά καταλύσουν τήν τυραννία, εϊτε γιά νά

κυβερνήσουν οί ίδιοι, εϊτε έπειδή δέν άνέχονται νά

είναι δοϋλοι.

Ε ύ ρ υ π ί δ η ς : ’Ενώ, όπου ό λαός άφέντης είναι,

βλέπει μέ χαρά του νά Ακμάζουν παλικάρια. Μά

'ο βασιλιάς μισεί ένα τέτοιο πράμα, κι όπου έξυπνος

κι άντρεϊος τόν ξεπαστρεύει, γιατί τρέμει τό

θρόνο του μή χάσει...

Δ ι ο ν ό σ ι ο ς : “Ωστε σκοπός τής τυραννίας

είναι...

’Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Οί σκοποί τής τυραννίας,

Διονύσιε, είναι τρεις : πρώτο, ή ταπείνωση τον φρο·

νήματος τών πολιτών — έπειδή οποίος είναι μικρόψυχος

δέν εχει τό θάρρος νά άγωνιστεΐ γιά τίποτα.

"Επειτα, ή άμοιβαία τών πολιτών δυσπιστία — έπει-

δή ή τυραννία δέν καταλύεται παρά μόνον όταν ή

Αμοιβαία έμπιστοσύνη ένώσει πολλούς ή λίγους υπηκόους*

γι'αύτό κι οί τύραννοι καταδιώκουν τούς

έντιμότερους πολίτες, όχι μόνο έπειδή αύτοί άπά-

ξιοΰν νά κυβερνιώνται τυραννικά, αλλά κι έπειδή

έμπνέουν έμπιστοσύνη στους άλλους... Τέλος, ή τυραννία

σκοπό της έχει νά καταστήσει τους πολίτες

άνίκανους γιά πολιτικές ένέργειες — έπειδή κανένας

δέν έπιχειρεΐ τ'άδύνατα, κι έπομένως ούτε καί νά

καταλύσει τήν τυραννίδα θά προσπαθήσει άν δέν

έχει τήν άπαιτουμένη δύναμη.

Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς : Καί τί μέσα μεταχειρίζεται ο

τύράννος γιά νά διατηρήσει τήν έξουσία ;

‘Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : Τά χείριστα: Περιορίζει

τή δύναμη τών πιό σπουδαίων πολιτών κι έξοντώ-

νει τους πιό θαρραλέους καί ΰψηλόφρονες... άπα-

γορεύει τά πολιτικά σωματεία καί τήν έκπαίδευση

τών πολιτών καί κάθε μορφωτικό μέσο... έπιτηρεί

καί κατασκοπεύει τούς πάντας, καί προπάντων

έκείνους που έχουν άνεξάρτητο φρόνημα κι

έμπνέουν έμπιστοσύνη... 'Υποθάλπει τίς διαβολές

καί τίς συγκρούσεις τών πολιτών, έξερεθίζοντας

τούς φίλους έναντίον τών φίλων, τό λαό 'ενατίον τών πλουσιών καί τούς πλούσιους μεταξύ τους...Καί, ακόμα, προοπαθεϊ νά έξαθλιώνονται καί νά

φτωχαίνουν οί υπήκοοί του, ώστε, άπασχολημένοι

με τόν καθημερινό βιοπορισμό τους, νά μην έχουν

καιρό ν’ άπειλήσουν τήν έξουσία του...

 Σ ω κ ρ ά τ η ς : Μέ δυό λόγια Διονύσιε, τό

κύριο οπλο τής τυραννίας είναι ή βία. "Ομως ή βία

δεν είναι γνώρισμα ανθρώπων πού έχουν μυαλό,

αλλά ανθρώπων πού έχουν δύναμη χωρίς μυαλά.

II λ ά τ ω ν : Καί κύριο χαρακτηριστικό τής

τυραννίας είναι ή καταπάτηση τών νόμων άπό εκείνον

ϊσα-ΐσα πού έχει ταχθεί φρουρός τους. "Οταν

όμως οί φύλακες τών νόμων φαίνονται μόνο τέτοιοι

χωρίς νά είναι, τότε βλέπεις νά καταστρέφεται συθέμελα

ή πολιτεία.

Ε υ ρ ι π ί δ η ς : Δι' ό καί «ούδέν τυράννου

δυσμενέστερον πόλει»...

Δ η μ ο σ θ έ ν η ς : Ναί, «όλως άπιστον τυΐς

πολιτείαις ή τυραννίς»...

' Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς : ...καί «βλαβερωτάτη τυϊς

άρχομένοις»...

Μάριος πλωρίτης δυναστείες και δυνάστες

Πηγή