ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΙΜΕΝΙΚΟΣ – Περήφανος ως Έλλην…

Φώτο: Ν. Φωτακόπουλος

 Ο ελληνικός ποιμενικός σκύλος, εκτρέφεται αιώνες τώρα στις ορεινές περιοχές με σκοπό τη φύλαξη κοπαδιών. Η προσαρμογή του στις αντίξοες συνθήκες της ορεινής κτηνοτροφίας τον βοήθησε να αναπτύξει χαρακτηριστικά που τον καθιστούν πολύτιμο κι αναντικατάστατο φύλακα, ικανό να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις μεγάλων σαρκοφάγων, όπως η αρκούδα κι ο λύκος. ...
Σήμερα, η παραδοσιακή αυτή ελληνική φυλή, κινδυνεύει με εξαφάνιση από τη μείωση της νομαδικής κτηνοτροφίας και τις ανεξέλεγκτες διασταυρώσεις που αλλοίωσαν τα χαρακτηριστικά της. Υπολογίζεται ότι έχουν απομείνει λιγότεροι από 3.000 καθαρόαιμοι ελληνικοί ποιμενικοί. Σε μία προσπάθεια να διάσωσης του, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ υλοποιεί από το 1998 το Πρόγραμμα Αναπαραγωγής Ελληνικού Ποιμενικού. 


 του Χριστόδουλου Δρίβα, Κτηνιάτρου

Ο Ελληνικός Ποιμενικός σκύλος είναι ο απαραίτητος σύντροφος των κοπαδιών και μέσα στους αιώνες αυτής της συμβίωσης ανέπτυξε ένα χαρακτήρα σε πλήρη αρμονία με τον ρόλο του σαν φύλακα και με το περιβάλλον της υπαίθρου μας....
Εάν ανατρέξουμε σε μια εγκυκλοπαίδεια σκύλων, όπου περιγράφονται διάφορες ποιμενικές φυλές, θα δούμε ότι όλες παρουσιάζουν κάποιες ομοιότητες. Θα μπορούσαμε γενικά να τις κατατάξουμε σε δυο κατηγορίες, αυτές που μαζεύουν τα πρόβατα κινούμενες με ευκινησία προς κάθε κατεύθυνση και αυτές που φυλάγουν το κοπάδι. Κύριος εκπρόσωπος της πρώτης κατηγορίας είναι τα Μπόρντερ Κόλλι, ενώ ο Ελληνικός Ποιμενικός και τα περισσότερα σκυλιά της Ηπειρωτικής Ευρώπης ανήκουν στην δεύτερη κατηγορία.
Στο παρόν άρθρο είναι δίκαιο να περιγράψουμε με ρεαλισμό τον χαρακτήρα του παραδοσιακού μας σκύλου αποφεύγοντας πολλά κοσμητικά επίθετα που ανθρωποποιούν το τσοπανόσκυλο. Ίσως τα μόνα που θα ταίριαζαν σ΄αυτό είναι η ειλικρίνεια και η τιμιότητα στην εργασία του. Αφήνω όλα τ΄άλλα στις εγκυκλοπαίδειες στις οποίες οι συγγραφείς παρασυρόμενοι από την αγάπη τους για τα σκυλιά τα περιγράφουν με πολλές ανθρώπινες ιδιότητες.
Γενικά το τσοπανόσκυλο είναι ζώο πιστό, θαρραλέο, πεισματάρικο, ανεξάρτητο, ανεκτικό στα ζώα του κοπαδιού, τα οποία προστατεύει από τους ξένους εισβολείς του ζωτικού τους χώρου εκδηλώνοντας έντονη επιθετικότητα.

Φύλακας και όχι οδηγός κοπαδιού

Λειτουργεί σαν φύλακας ομαδικά με ένα κώδικα ιεραρχίας, που θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με αυτόν του λύκου σε ότι αφορά τις σχέσεις των ατόμων της ομάδας αρσενικών και θηλυκών. Φυσικά αρχηγός της αγέλης αυτής είναι ο άνθρωπος κτηνοτρόφος και μετά ακολουθούν τα ισχυρότερα αρσενικά και τα ισχυρότερα θηλυκά, τα υπόλοιπα δεν τοποθετούνται σε μια νοητή ιεραρχία προς τα κάτω που φθάνει μέχρι τα νεαρότερα θηλυκά.
Ο σκύλος γενικά χαρακτηρίζεται σαν ζώο έξυπνο, αλλά η εξυπνάδα αυτή δεν προσομοιάζει με αυτή του ανθρώπου αφού ο σκύλος δεν έχει κρίση και δεν μπορεί να κάνει νοητικούς συνδυασμούς όπως ό άνθρωπος. Η εξυπνάδα στον σκύλο είναι περισσότερο η ικανότητά του να προσαρμόζεται και ν΄αντιδρά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος τα οποία έχουν μια επαναληπτικότητα.
Ο αριθμός των τσοπανόσκυλων που υπάρχουν στα κοπάδια έχει καθορισθεί από την Κτηνιατρική Υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας να είναι ένα σκυλί σε κάθε 100 πρόβατα.
Έτσι κοπάδια των 600 προβάτων έχουν 6 σκυλιά και κοπάδια των 1000 προβάτων 10 σκυλιά και ούτω καθεξής. Στην πράξη όμως οι αριθμοί αυτοί μεταβάλλονται ανάλογα με τις περιοχές που κινείται το κοπάδι και την βλαπτικότητα των αγριμιών. Έτσι ένα κοπάδι 100 προβάτων μπορεί να έχει 2-3 σκυλιά και ένα κοπάδι 800 προβάτων 6 σκυλιά κ.ο.κ.
Σε κάθε περίπτωση οι κτηνοτρόφοι συντηρούν τ΄απολύτως απαραίτητα τσοπανόσκυλα, τα οποία λόγω της ελεύθερης και συγγενικής αναπαραγωγής, είναι συνήθως του ιδίου τύπου.
Βεβαίως από κοπάδι σε κοπάδι και από περιοχή σε περιοχή παρατηρούνται αποκλίσεις των χαρακτηριστικών μικρές ή μεγάλες που είναι το αποτέλεσμα των επιμιξιών ή του βαθμού αιμομιξίας. Οι αποκλίσεις αυτές δεν μπορούν εύκολα να ομαδοποιηθούν και να αποτελέσουν χαρακτηριστικά γεωγραφικών περιοχών αφού τα περισσότερα κοπάδια μετακινούνται από Νομό σε Νομό ακολουθώντας την παραδοσιακή πορεία από τα ορεινά στα πεδινά, τα λεγόμενα “χειμαδιά” κατά τις μεταβολές των εποχών του έτους.
Τις αποκλίσεις των χαρακτηριστικών ακολουθεί βεβαίως και ο χαρακτήρας των τσοπανόσκυλων με τις ανάλογες επιπτώσεις στην ικανότητα φύλαξης των κοπαδιών.

  Αρμονική συνύπαρξη με το κοπάδι

Το ζητούμενο σε κάθε περίπτωση είναι να υπάρχει αρμονία στην συμβίωση και την δράση των τσοπανόσκυλων κατά την φύλαξη του κοπαδιού.
Τα σκυλιά δεν πρέπει να μαλώνουν μεταξύ τους και ν΄απομακρύνονται από το κοπάδι αλλά να δρουν ομαδικά και σε ακτίνα ορατή γύρω από την περιοχή ευθύνης τους, ακολουθώντας την κίνηση του κοπαδιού.
Στην προσπάθειά τους οι κτηνοτρόφοι να επιτύχουν αυτή την αρμονία δράσης των σκυλιών τους, διαλέγουν σαν αντικαταστάτες της ομάδας κουτάβια της ίδιας γέννας, τα οποία θα προσαρμοσθούν καλύτερα στις απαιτήσεις της ιεραρχίας. Επίσης διαλέγουν κουτάβια από διαδοχικές γέννες, ώστε η διαφορά ηλικίας να διευκολύνει τις ιεραρχικές σχέσεις. Η συχνή απομάκρυνση των αρσενικών σκυλιών από το κοπάδι και οι διαπληκτισμοί μεταξύ τους για την διεκδίκηση κάποιας θηλυκιάς στις περιόδους του οίστρου, είναι κάτι που ενοχλεί πολύ τους κτηνοτρόφους, γιατί οπωσδήποτε δεν θέλουν να συντηρούν σκυλιά που δεν είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμα να υπερασπιστούν το κοπάδι και έτσι συχνά η κατάληξη αυτών των σκυλιών είναι να ευνουχισθούν.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι κτηνοτρόφοι εκτελούν με το κυνηγετικό τους όπλο κάποιο τσοπανόσκυλο που λόγω νευρικής ιδιοσυγκρασίας αδυνατεί να προσαρμοσθεί στην λειτουργία της ομάδας και επιτίθεται συχνά στα άλλα σκυλιά διαταράσσοντας την αρμονία συμβίωσης και δράσης τους. Το ίδιο συμβαίνει όταν η μεγάλη επιθετικότητα ορισμένων σκυλιών προς τον άνθρωπο δημιουργεί πολλά ατυχήματα με θύματα ανθρώπους που δαγκώθηκαν ελαφρά ή σοβαρά από τσοπανόσκυλα. Ανάλογη είναι η κατάληξη και των τσοπανόσκυλων που επιδεικνύουν δειλία κατά την αντιμετώπιση των αγριμιών.
Βεβαίως οι σοβαροί και πεπειραμένοι κτηνοτρόφοι που ενδιαφέρονται για τα σκυλιά τους και έχουν παρατηρητικότητα, είναι ικανοί να ξεχωρίσουν μέσα από την καθημερινή συμβίωση με τα σκυλιά τους, πότε αυτά εκδηλώνουν δειλία και πότε η διστακτικότητά τους είναι αποτέλεσμα απειρίας ή ελλιπούς εξοικείωσης με τους λύκους.
Είναι αντιληπτό ότι παλαιότερα που τ΄αγρίμια ήταν περισσότερα και τα κοπάδια βοσκούσαν όλη νύχτα με την παρουσία των κτηνοτρόφων, τα πεπειραμένα σκυλιά κάποιας ηλικίας, αποτελούσαν τους “δασκάλους” των νεαρότερων τα οποία κυνηγώντας σε ομάδα, αποκτούσαν θάρρος και εμπειρία.
Το Ελληνικό τσοπανόσκυλο λοιπόν φυλάει το κοπάδι αλλά δεν το μαζεύει ούτε το οδηγεί. Ο τρόπος συμπεριφοράς του κατά την φύλαξη των κοπαδιών είναι χαρακτηριστικός.
Τα τσοπανόσκυλα κινούνται εμπρός πίσω και κυρίως στα πλάγια, τα λεγόμενα από τους κτηνοτρόφους “φτερά” του κοπαδιού, ποτέ όμως μέσα στο κοπάδι, όπου θα ενοχλούσε τα πρόβατα. Όταν το κοπάδι βόσκει, τα τσοπανόσκυλα παρακολουθούν την γύρω περιοχή πιάνοντας θέσεις από όπου είναι εύκολο να αντιλαμβάνονται την οσμή και τις κινήσεις του λύκου ή κάθε ζωντανού που θα περάσει από την περιοχή.

Η αναχαίτιση του εισβολέα

Η αντίδρασή τους στον εισβολέα είναι έντονη με γαβγίσματα άγρια και καταδίωξή του η οποία εκτείνεται μέχρι κάποια όρια στο ορατό πεδίο. Το ένστικτο επιβίωσης δεν αφήνει τους λύκους να παρασυρθούν σε άσκοπες ενέργειες και θυσίες. Η συμπλοκή τους με τα τσοπανόσκυλα γίνεται μόνο όταν η ανάγκη το απαιτεί και στα πλαίσια της οικολογικής ισορροπίας που επιβάλλει η φύση. Πάντως ο λύκος είναι δύσκολος αντίπαλος και αξιοθαύμαστο ζώο για την προσαρμοστικότητά του και την ικανότητά του να επιβιώνει σε δύσκολες συνθήκες. Είναι λοιπόν ο κυρίαρχος του παιχνιδιού και οι απώλειες των κοπαδιών σε μικρό ή μεγάλο ποσοστό κάτι το συνηθισμένο.
Οι άνθρωποι της υπαίθρου που ξενυχτούν με τα κοπάδια τους στις βοσκές είναι γνώστες των συνηθειών και των ικανοτήτων του λύκου και η παρουσία του ξεσηκώνει ανθρώπους και ζώα. Η κραυγή των βοσκών: Ντου… Ντού…ου λύκος αποπνέει μια ανατριχίλα και ενθαρρύνει τα τσοπανόσκυλα σε μια ορμητική γεμάτη συγκίνηση καταδίωξη.
Το γάβγισμα του τσοπανόσκυλου είναι διαφορετικής χροιάς στην παρουσία του λύκου από αυτήν που εκδηλώνει για την παρουσία του ξένου ανθρώπου.
Το τσοπανόσκυλο είναι λοιπόν ιδιαίτερα κινητικό και άγρυπνο κατά την νύχτα, με καλή όσφρηση, ακοή και όραση. Αυτές οι ιδιότητες είναι πολύ χρήσιμες για τον ρόλο του σαν φύλακα ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, αλλά το κάνουν να γαβγίζει αρκετά απαντώντας στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και στα αστικά κέντρα χρειάζεται προσοχή στην εκπαίδευσή του ώστε να μην γίνεται ιδιαίτερα ενοχλητικό κατά τις ώρες της κοινής ησυχίας. Κατά την εκπαίδευσή του χρειάζεται υπομονή και επιμονή με συχνές επαναλαμβανόμενες ασκήσεις μικρής διάρκειας και ποικιλία, καθώς επίσης πολλά διαλείμματα με παιχνίδι, γιατί είναι ένα σκυλί που πλήττει εύκολα.
Έχει έντονη προσωπικότητα και διατηρεί ένα βαθμό ανεξαρτησίας που του επιτρέπει να ενεργεί σαν φύλακας και χωρίς την παρουσία του ιδιοκτήτη του.
Είναι σκυλί ευαίσθητο και φιλότιμο και απεχθάνεται τον καταναγκασμό. Θυμάται το κακό φέρσιμο ανθρώπων και διατηρεί την δυσπιστία και την επιθετικότητα προς αυτά τα άτομα. Ωριμάζει αργά και απαιτεί εκπαίδευση μακράς διάρκειας και πολλές ώρες επαφής με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του.
Είναι σκυλί περήφανο και δεν ανέχεται τον περιορισμό σε στενούς χώρους και το δέσιμο στην αλυσίδα για πολλές ώρες. Σ΄αυτές τις περιπτώσεις η αντίδρασή του είναι καταστροφική για την αρμονική συμβίωση με τον ιδιοκτήτη του, αφού γίνεται αντικοινωνικό, νευρικό, αδιάφορο για το περιβάλλον.
Κατά την περίοδο ανάπτυξής του χρειάζεται πειθαρχία με υπομονή και αγάπη και καλή κοινωνικοποίηση με ανθρώπους και ζώα, ώστε να εκδηλώσει τις αρετές του και να γίνει ένας καλός σύντροφος και ένας αξιόπιστος φύλακας. Η συστηματική εκτροφή πρέπει να αποσκοπεί στην διατήρηση του καλού χαρακτήρα και η εκπαίδευση να επιτυγχάνει την ελεγχόμενη επιθετικότητα. Πολλές φυλές κατά την εξέλιξή τους κινδύνευσαν να μείνουν στο περιθώριο εξαιτίας της κακής εκτροφής και της κακής χρήσης στα χέρια επιπόλαιων και αδίστακτων ατόμων. Παραδείγματα αποφυγής για κάποιες χρονικές περιόδους, τα Ντόμπερμαν, Ροτβάιλερ, Λυκόσκυλα κ.λ.π. των οποίων η κακή εκτροφή ξεσήκωσε κύμα αντίδρασης του κοινού εναντίον τους και μείωση του πληθυσμού τους.

 Δεν θα θέλαμε να συμβεί αυτό και για τον Ελληνικό Ποιμενικό στα πρώτα δειλά βήματά του προς την δημοσιότητα. Το τσοπανόσκυλό μας πρέπει να ακολουθήσει την παλιά και αλάνθαστη συνταγή της υπεύθυνης και καλής εκτροφής και χρήσης που κερδίζει την αγάπη του κοινού, το κάνει προσαρμόσιμο στο νέο περιβάλλον της σύγχρονης ζωής και αυξάνει σταδιακά την δημοτικότητά του, όπως έγινε με τον σκύλο των Πυρηναίων, το Μπουβιέ της Φλάνδρας, τον σκύλο της Βέρνης κ.α.
Η εκπαίδευση του τσοπανόσκυλου ξεκινά με την κοινωνικοποίησή του από τον 2ο μήνα της ζωής του, συνεχίζεται με την προσαρμογή του στο περιβάλλον διαβίωσής του και τις σωστές συνήθειες υγιεινής, καθώς και την εκμάθηση των βασικών εντολών από τον ιδιοκτήτη του και κατά τον 6ο μήνα ξεκινά η συστηματική εκπαίδευση στην υπακοή που πρέπει να διαρκεί αρκετά λόγω της βραδείας ωρίμανσης του σκύλου.
Το επόμενο στάδιο είναι η εκπαίδευσή του σε εξειδικευμένα καθήκοντα φύλαξης.

 Σε ποιους ταιριάζει
Συνιστάται η απόκτηση ενός τσοπανόσκυλου μόνο από ανθρώπους που διαθέτουν κατάλληλο χώρο και χρόνο. Είναι καλό η επιλογή των κουταβιών από τους νέους ιδιοκτήτες να γίνεται και με τα κριτήρια του χαρακτήρα και όχι μόνο με την μορφολογία τους.
Η διερεύνηση του χαρακτήρα των κουταβιών να γίνεται από την ηλικία των 40-50 ημερών, ώστε να εντοπίζονται τα κυρίαρχα άτομα κάθε τοκετοομάδας και να βρίσκουν τους κατάλληλους συντρόφους που διαθέτουν εμπειρία και ικανότητα επιβολής.
Είναι προσόν για ένα μελλοντικό ιδιοκτήτη σκύλου να μπορεί να σταθμίσει τις δυνάμεις επικοινωνίας του με το σκυλί και τον χαρακτήρα του και να κρίνει τον εαυτό του σε σχέση με το σκυλί που του ταιριάζει.
Τα λιγότερο έμπειρα άτομα πρέπει να προτιμούν τα κατώτερα στην κλίμακα της ιεραρχίας σκυλιά της τοκετο-ομάδας.
Η σπανιότητα των καλών δειγμάτων του Ελληνικού ποιμενικού σκύλου δεν αφήνει περιθώρια για λάθη στις επιλογές και την απώλεια ατόμων με καλό γενετικό υλικό εξαιτίας μιας ατυχούς συμβίωσης.
Η διατήρηση των ιδιοτήτων του τσοπανόσκυλου που το κάνουν προσαρμόσιμο στην Ελληνική ύπαιθρο, καλό φύλακα των κοπαδιών και του ανθρώπου είναι κύριος στόχος της συστηματικής εκτροφής, αλλά η ταυτοποίηση του θάρρους και της αντοχής του πρέπει να γίνεται με τα κριτήρια που περιγράφηκαν παραπάνω, όπως επίσης με την προώθηση κουταβιών προς τους κτηνοτρόφους, οι οποίοι θα τα χρησιμοποιήσουν με τον παραδοσιακό τρόπο.

Πηγή