Μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν (18ον)

Τὰ κλιτὰ μέρη (γ) [Β΄ κλίσις οὐσιαστικῶν]  
 Ἀπό τόν Μιχαὴλ Ἀλεξανδρῆ

ΙΙ. ΔΕΥΤΕΡΑ ΚΛΙΣΙΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Ἡ δευτέρα κλίσις οὐσιαστικῶν περιλαμβάνει ὀνόματα ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ μὲ κοινὰς καταλήξεις καὶ οὐδέτερα, τὰ ὁποῖα ἔχουν τὴν γενικὴν καὶ τὴν δοτικὴν πάντων τῶν ἀριθμῶν μὲ τὰς αὐτὰς καταλήξεις τῶν ἀρσενικῶν καὶ τῶν θηλυκῶν....

Α). ΑΣΥΝΑΙΡΕΤΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΘΗΛΥΚΑ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ τροχὸς μῖμος κίνδυνος ἡ ὁδὸς νῆσος ἔλαφος
τοῦ τροχοῦ μίμου κινδύνου τῆς ὁδοῦ νήσου ἐλάφου
τῷ τροχῷ μίμῳ κινδύνῳ τῇ ὁδῷ νήσῳ ἐλάφῳ
τὸν τροχὸν μῖμον κίνδυνον τὴν ὁδὸν νῆσον ἔλαφον
ὦ τροχὲ μῖμε κίνδυνε ὦ ὁδὲ νῆσε ἔλαφε
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
οἱ τροχοὶ μῖμοι κίνδυνοι αἱ ὁδοὶ νῆσοι ἔλαφοι
τῶν τροχῶν μίμων κινδύνων τῶν ὁδῶν νήσων ἐλάφων
τοῖς τροχοῖς μίμοις κινδύνοις ταῖς ὁδοῖς νήσοις ἐλάφοις
τοὺς τροχοὺς μίμους κινδύνους τὰς ὁδοὺς νήσους ἐλάφους
ὦ τροχοὶ μῖμοι κίνδυνοι ὦ ὁδοὶ νῆσοι ἔλαφοι
Β). ΑΣΥΝΑΙΡΕΤΑ ΟΥΔΕΤΕΡΑ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
τὸ ᾠὸν μῆλον δρέπανον
τοῦ ᾠοῦ μήλου δρεπάνου
τῷ ᾠῷ μήλῳ δρεπάνῳ
ὦ ᾠὸν μῆλον δρέπανον
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
τὰ ᾠὰ μῆλα δρέπανα
τῶν ᾠῶν μήλων δρεπάνων
τοῖς ᾠοῖς μήλοις δρεπάνοις
τὰ ᾠὰ μῆλα δρέπανα
ὦ ᾠὰ μῆλα δρέπανα
Γ). ΓΕΝΙΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
• Προπαροξύτονα οὐσιαστικὰ καταβιβάζουν τὸν τόνον μίαν συλλαβήν, ἐφ’ ὅσον ἡ λήγουσα γίνεται μακρόχρονος (κίνδυνος> κινδύνου κινδύνῳ κινδύνων κινδύνοις κινδύνους, ἔλαφος> ἐλάφου ἐλάφῳ ἐλάφων ἐλάφοις ἐλάφους, δρέπανον> δρεπάνου δρεπάνῳ δρεπάνων δρεπάνοις.
Δ). ΕΙΔΙΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΡΣΕΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΗΛΥΚΩΝ
• Ἡ κλητικὴ τοῦ ὀνόματος ἀδελφὸς σχηματίζεται μὲ ἀναβιβασμὸν τόνου (λείψανον ἀρχαιοτάτου τονισμοῦ): ὦ ἄδελφε.
• Ἡ κλητικὴ τοῦ ἑνικοῦ σπανιώτατα σχηματίζεται ὁμοίως μὲ τὴν ὀνομαστικήν: ὦ λόγε, ὦ λόγος, ὦ θεός, ὦ θεέ.
• Ἡ κατάληξη ε τῆς κλητικῆς ἑνικοῦ προῆλθεν ἐκ ποιοτικῆς μεταβολῆς τοῦ ο (λόγος> λόγε).
Ε). ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΟΥΔΕΤΕΡΩΝ
• Ἅπαντα τὰ οὐδέτερα παντὸς κλιτοῦ μέρους τοῦ λόγου ἔχουν τρεῖς πτώσεις ὁμοίας ἀντιστοίχως κατ’ ἀριθμόν: ὀνομαστικὴν αἰτιατικὴν κλητικήν.
• Τὸ α ὡς κατάληξις οὐδετέρου παντὸς κλιτοῦ μέρους τοῦ λόγου εἶναι πάντοτε βραχύχρονον, πλὴν τοῦ α τῶν συνηρημένων, τὸ ὁποῖον εἶναι μακρόν (βλέπε κατωτέρω).
Ζ. ΣΥΝΗιΡΗΜΕΝΑ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ (πλόος)>πλοῦς (ἀπόπλοος)>ἀπόπλους τὸ (ὀστέον)>ὀστοῦν
τοῦ (πλόου)> πλοῦ (ἀποπλόου)>ἀπόπλου τοῦ (ὀστέου)>ὀστοῦ
τῷ (πλόῳ)>πλῷ (ἀποπλόῳ)>ἀπόπλῳ τῷ (ὀστέῳ)> ὀστῷ
τὸν (πλόον)>πλοῦν (ἀπόπλοον)>ἀπόπλουν τὸ (ὀστέον)>ὀστοῦν
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
οἱ (πλόοι)>πλοῖ (ἔκπλοοι)>ἔκπλοι τὰ (ὀστέα)>ὀστᾶ
τῶν πλόων>πλῶν (ἐκπλόων)>ἔκπλων τῶν (ὀστέων)> ὀστῶν
τοῖς πλόοις> πλοῖς (ἐκπλόοις)> ἔκπλοις τοῖς (ὀστέοις)>ὀστοῖς
τοὺς (πλόους)>πλοῦς (ἐκπλόους)>ἔκπλους τὰ (ὀστέα)>ὀστᾶ
Η. ΠΑΡΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΣΥΝΗιΡΗΜΕΝΩΝ
1. Κατὰ τὸν τονισμὸν τῆς ἑνικῆς ὀνομαστικῆς ἐκανονίσθη ὁ τονισμὸς τῶν ἄλλων πτώσεων.
2. Τὰ συνῃρημένα στεροῦνται δυϊκοῦ ἀριθμοῦ καὶ κλητικῆς πτώσεως.
3. Ὁ τονισμὸς τῶν συνθέτων (ἀπόπλους> ἀπόπλου, κ.λπ) γίνεται ἀναλόγως μὲ τὸν κανονικὸν τονισμὸν τῆς ἑνικῆς ὀνομαστικῆς.
4. Κατὰ τὸ πλοῦς κλίνονται τὰ νοῦς, θροῦς, ῥοῦς.
5. Κατὰ τὸ ἔκπλους κλίνονται πάντα τὰ σύνθετα τοῦ πλοῦς καὶ τοῦ ῥοῦς καὶ τὸ πρόχους.
6. Κατὰ τὸ ὀστοῦν κλίνεται τὸ κανοῦν (κάνιστρον), τοῦ ὁποίου ἡ ὀνομαστικὴ κάνεον> κανοῦν ἐτονίσθη ἀναλογικῶς πρὸς τὴν γενικήν κανέου> κανοῦ.
7. Τὸ α τῶν οὐδετέρων τοῦ πληθυντικοῦ (ὀστᾶ) εἶναι μακρὸν ὡς προελθὸν ἐκ συναιρέσεως.
8. Ὑπάρχουν οὐσιαστικὰ εἰς –οος, τὰ ὁποῖα δὲν συνῃρέθησαν: γόος, χρυσοχόος, ὄρνεον, ὄστρεον, καὶ ἄλλα.
Θ. ΑΤΤΙΚΟΚΛΙΤΑ
Εἶναι ἰσοσύλλαβα ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ λήγοντα εἰς –ως καὶ οὐδέτερα λήγοντα εἰς –ων, λαβόντα ἐπίδοσιν μόνον εἰς τὴν ἀττικὴν διάλεκτον.
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ λεὼς κάλως Πεινέλεως τὸ Αἰγάλεων
τοῦ λεὼ κάλω Πεινέλεω τοῦ Αἰγάλεω
τῷ λεῴ κάλῳ Πεινέλεῳ τῷ Αἰγάλεῳ
τὸν λεὼν κάλων Πεινέλεων τὸ Αἰγάλεων
ὦ λεὼς κάλως Πεινέλεως ὦ Αἰγάλεων
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
οἱ λεῴ κάλῳ
τῶν λεών κάλων
τοῖς λεῴς κάλῳς
τοὺς λεώς κάλως
ὦ λεῴ κάλῳ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΤΤΙΚΟΚΛΙΤΩΝ

1. Ἔχουν εἰς τὴν λήγουσαν ὅλων τῶν πτώσεων ω, τὸ ὁποῖον ὑπογράφεται, ὅπου τὰ λοιπὰ δετερόκλιτα ἐμφανίζουν ὑπογεγραμμένην ἢ οι.
2. Εἰς πάσας τὰς πτώσεις ὀξύνονται ἐπὶ τῆς αὐτῆς συλλαβῆς, ὅπως ἡ ὀνομαστική, πλὴν τῶν ταῶς καὶ Κῶς, τὰ ὁποῖα περισπῶνται εἰς πάσας τὰ πτώσεις.
3. Σχηματίζουν τὴν κλητικὴν ὁμοίως μὲ τὴν ὀνομαστικὴν δι’ ἕκαστον ἀριθμόν.
4. Διατηροῦν τὰ σύμφωνα τῶν καταλήξεων τῆς κοινῆς δευτέρας κλίσεως.
5. Ὅμοια κλίνονται: ἡ ἅλως, ὁ λαγώς, νεώς, ἡ Κέως, ἡ Τέως, ὁ Ἄθως, ὁ Μίνως.
6. Τὰ ὑπερδισύλλαβα προπαροξύνονται: πρόνεως, ἀπόκρεως, Πεινέλεως, Μενέλεως, Τυνδάρεως, Βριάρεως, Δεξίλεως, Ἀνδρόγεως, Αἰγάλεων.
7. Ἐνίοτε σχηματίζουν τὴν αἰτιατικὴν ἑνικὴν ἄνευ ν, ὡς ἐὰν ἦσαν τριτόκλιτα (τὸν λεὼν καὶ τὸν λεώ). Τὸ ὄνομα ἕως σχηματίζει πάντοτε τὴν αἰτιατικὴν ἑνικοῦ μόνον εἰς ἕω.
8. Μερικὰ ὀνόματα ἐκ τῶν ἀττικοκλίτων προῆλθον ἐξ ἀντιμεταχωρήσεως (ναός> νηός> νεώς) ἢ ἐκ σναιρέσως (ἀκέραος> ἄκερως) ἢ κατ’ ἀναλογίαν πρὸς τὰ προηγούμενα (πλῆος> πλέως) ἢ κατ’ ἀναλογίαν πρὸς τριτόκλιτα (κατάγελως).

Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευσις τῶν κειμένων τοῦ κυρίου Μιχαὴλ Ἀλεξανδρῆ δίχως ἀναφορὰ τῆς πηγῆς, τοῦ ὀνόματός του καὶ τοῦ ἐπαγγέλματός του ὡς ἔχει!!!

Παρακαλῶ πολὺ σεβασθῆτε το…

Φιλονόη
Μιχαὴλ Χρ. Ἀλεξανδρῆς
Φιλόλογος
(ἡ σελίδα τοῦ Μιχαῆλ ἐδῶ)
φωτογραφία

Πηγη