Λυδία λίθος

Ὅλοι ἔχουμε ἀκούσει αὐτές τίς δύο λέξεις πάρα πολλές φορές στήν ζωή μας. Τί σημαίνουν, ὅμως; 
Είναι μία μαύρη πέτρα που οι αρχαίοι Έλληνες εύρισκαν στο όρος Τμώλος της Λυδίας στη Μικρά Ασία. Αν χαράξουμε πάνω στη λυδία λίθο ένα ίχνος (γραμμή) με ένα χρυσό αντικείμενο, μπορούμε να προσδιορίσουμε την περιεκτικότητα του αντικειμένου σε...
χρυσό (δηλαδή τα καράτια). Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται και σήμερα., για την εύρεση της περιεκτικότητας των κραμάτων χρυσού. Ενδιαφέρον είναι ότι από το όρος Τμώλος πήγαζε ο χρυσοφόρος ποταμός Πακτωλός. Οπότε να υποθέσουμε ότι αφού μάζευαν το χρυσάφι από τον Πακτωλό, έκαναν και έναν έλεγχο, με την λυδία λίθο που έβρισκαν εκεί δίπλα.
Η λυδία λίθος είναι μία ποικιλία μικροκρυσταλλικού χαλαζία, ένα είδος μαύρου ίασπη.
Με το όνομα λυδία λίθος, υπάρχουν αναφορές σε κάποιους αρχαίους συγγραφείς, στον Θεόφραστο και στον Ησύχιο. Σε κάποιους άλλους συγγραφείς, στον Πλίνιο, στον Θεόφραστο, στον Πολυδεύκη, και στον Πλάτωνα (Γοργίας) έχει την ονομασία βάσανος, ή βασανίτης λίθος, ή βασανίζουσα λίθος, (basalte ή basanite) λόγω της δοκιμασίας στην οποία υπέβαλλαν το κράμα χρυσού, για να αποκαλύψει την περιεκτικότητα του σε καράτια. Τέλος η ονομασία «μεχέγκι» (τουρκικά mehek), χρησιμοποιείτο από τους παραδοσιακούς Έλληνες χρυσικούς του 18ου και 19ου αιώνα.
Ο έλεγχος της περιεκτικότητας ενός αντικειμένου σε άργυρο γινόταν με απλούστερο τρόπο. Χάραζε ο ειδικός με μαχαίρι ένα σημείο του αντικειμένου που θα ελεγχόταν. Εν συνεχεία στάλαζε μία σταγόνα νιτρικού οξέος (το λεγόμενο ασημόνερο) στο σημείο που χαράχτηκε. Αναλόγως το χρώμα που έπαιρνε το ασήμι, μετά την προσβολή από το νιτρικό οξύ, ο ειδικός προσδιόριζε την περιεκτικότητα του. Άσπρο σήμαινε καθαρό ασήμι, κοκκίνισμα σήμαινε μεγάλη περιεκτικότητα σε χαλκό.
Στην αγορά υπάρχουν σήμερα μικρές ηλεκτρονικές συσκευές σε μέγεθος κινητού τηλεφώνου που μετρούν την περιεκτικότητα ενός κράματος σε χρυσό, με αρκετή ακρίβεια (5%)
Στην αγγλική γλώσσα υπάρχει η λέξη assay που σημαίνει τον έλεγχο της περιεκτικότητας των κοσμημάτων σε πολύτιμο μέταλλο. Στην Αγγλία αλλά και σε άλλες χώρες, υπάρχει το Assay Office, το οποίο είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο των κοσμημάτων. Στα γραφεία αυτά, για λόγους ταχύτητας και αξιοπιστίας του ελέγχου, χρησιμοποιούν πλέον ειδικά μηχανήματα, όπως τα μηχανήματα XRF, που στηρίζονται στην τεχνολογία X-Ray Fluorescence Spectroscopy, και τα μηχανήματα ICP, που στηρίζονται στην τεχνολογία Inductively Coupled Plasma Spectroscopy. Το μηχάνημα XRF χρησιμοποιείται επίσης στα εργαστήρια χημείας και αρχαιομετρίας των μουσείων. Τέτοιο μηχάνημα διαθέτει και το αρχαιομετρικό τμήμα του ΕΚΦΕ Δημόκριτος. Με αυτό οι ειδικοί προσδιορίζουν τις αναλογίες των διαφόρων μετάλλων στα αρχαιολογικά ευρήματα.

Ο εξοπλισμός ενός μικρού εργαστηρίου για τον έλεγχο της περιεκτικότητας των κραμάτων χρυσού. Η μαύρη πέτρα (αριστερά φυσική, κάτω τεχνητή) είναι η λυδία λίθος πάνω στην οποία χαράζουμε το ίχνος, με το αντικείμενο που θέλουμε να ελέγξουμε. Το χρυσό αστέρι έχει στις έξι ακτίνες του, έξι διαφορετικά κράματα χρυσού για σύγκριση με το ίχνος, και το μπουκαλάκι περιέχει οξύ με το οποίο σβήνουμε τα δύο ίχνη.
πηγή