Από τις 25 Αυγούστου αρχίζει ο ρόγχος της ετοιμοθάνατης Σμύρνης...
Αργά
τη νύχτα κουρασμένοι οι Ελληνες αποσύρονται από την προκυμαία στα
σπίτια τους απελπισμένοι. Τα επίτακτα πλοία δεν δέχονται να τους
παραλάβουν. Είχε δώσει αυστηρές εντολές ο Στεργιάδης να μην
παραλαμβάνουν πολίτες. Κι όμως.... χιλιάδες θα μπορούσαν να σωθούν γιατί πολλά ήσαν τα επίτακτα πλοία που μπορούσαν σε λίγες ώρες να τους μεταφέρουν στη Χίο και τη Μυτιλήνη.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας τρία, από τα επίτακτα πλοία που είχαν παραλάβει στρατιώτες απέπλεαν από την πόλη. Είχαν φτάσει στο Ξώκαστρο κι οι μαύρες τουλίπες καπνού που τις απομάκρυνε πίσω ο μπάτης, έμοιαζαν με τρία στίγματα, τρεις κουκίδες, τρία αποσιωπητικά της μεγάλης τραγωδίας.
Η 26η Αυγούστου είναι η μέρα της αγωνίας , η μέρα της απόγνωσης και του τρόμου του ελληνικού πληθυσμού της Σμύρνης. Η εφιαλτική μέρα της προσμονής. Από τις τουρκικές συνοικίες ακούγονται πυροβολισμοί, που εντείνουν την απόγνωση. Οι τελευταίοι δημόσιο υπάλληλοι και οι στρατιωτικοί έχουν αναχωρήσει. Η πόλη ανυπεράσπιστη! Εξαλα τα πλήθη ζητούν καταφύγιο σε σπίτια Ευρωπαίων και στις εκκλησίες. Πλημμυρίζει ο αυλόγυρος της εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής από Σμυρνιούς και πρόσφυγες του εσωτερικού. Ο Χρυσόστομος προσπαθεί να τονώσει το ηθικό τους.
«Η Ελληνική διοίκηση γράφει ο Δ. Σβολόπουλος, έπαψε να υπάρχει. Οι ανώτεροι υπάλληλοι και η χωροφυλακή έφυγαν. Ολοι εφυγαν εκτός από τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο που προσπαθούσε να καθησυχάσει τον τρομαγμένο κόσμο που είχε συγκεντρωθεί στον αυλόγυρο του ναού της Αγίας Φωτεινής ,συντετριμμένος από την ξαφνική συμφορά.. Η ελληνική κατοχή της Σμύρνης είχε παύσει από τη νύκτα της 25ης Αυγούστου. Η ωραία πρωτεύουσα της Ιωνίας, χτυπημένη από τη σκληρή μοίρα της είχε αφεθεί στην τύχη της. Συντελείται έξοδος των κατοίκων της. Που πήγαιναν δεν ήξεραν. Να φύγουν ήθελαν από την πόλη που θα έπεφτε εντός ολίγου στα χέρια των ορδών του Κεμάλ και τους σφαγείς του Νουρεντίν.»
Απελπιστικό το τελευταίο ανακοινωθέν της Στρατιάς της Μικράς Ασίας: » Ο εχθρός στην προέλαση του έφτασε χτες το απόγευμα με τα προκεχωρημένα τμήματα πεζικού και ιππικού επί της γενικής γραμμής Οργακλί – Μπελέν Νταγ. Τμήμα εχθρικού ιππικού με 400 ιππείς κατέλαβε το Τουρμπαλί (17 χιλιόμετρα από τη Σμύρνη). Η Στρατιά θα εκκενώσει τη Μικρά Ασία το ταχύτερο μεταφερόμενη ακτοπλοϊκώς. Η επιβίβαση μέχρι σήμερα τα μεσάνυκτα από τη Σμύρνη (αποβάθρα Πούντας) είναι επιτυχής και θα διακοπεί για συνεχισθεί από τη χερσόνησο της Ερυθραίας (κατασκευασμένη αποβάθρα στον Τσεσμέ), απ΄όπου θα καταφύγουν οι υπόλοιπες δυνάμεις της στρατιάς .
Το δειλινό της 26ης Αυγούστου διατάσσεται ο απόπλους των πολεμικών μας από τη Σμύρνη. Προηγείται η «Λήμνος», ακολουθεί η «Ελλη» κι έπονται τα αντιτορπιλικά. Τελευταία αποπλέει και η εξοπλισμένη «Νάξος». Η ύστατη στιγμή της ελληνικής παρουσίας στη Σμύρνη. Η στερνή ελπίδα χιλιάδων Ελλήνων που κατακλύζουν την προκυμαία χάνεται. Δακρυσμένα μάτια παρακολουθούν την θλιβερή πομπή. Απο μακρυά φτάνουν οι στροφές του εθνικού μας ύμνου. Είναι οι ορχήστρες του ιταλικού θωρηκτού «Ντουϊλιο» και των γαλλικών πολεμικών » Βαλδέμ Ρουσσώ» και «Ερνέστ Ρενάν» που παιανίζουν καθώς τα πολεμικά μας περνούν δίπλα τους.Είναι ο τελευταίος χαιρετιστήριος ύμνος προς στην Ελληνική σημαία…
Στις 7:30 το βράδυ της ίδιας μέρας ο Στεργιάδης φρουρούμενος από σωματοφύλακες του κατεβαίνει την σκάλα της Αρμοστείας για να φύγει.Μόλις τον αντιλαμβάνεται ο συγκεντρωμένος εκεί κόσμος ξεσπά σε γιουχαίσματα. Πολλοί προσπαθούν να του επιτεθούν. Ο διευθυντής της Αστυνομίας Νικηφοράκης και χωροφύλακες τους απωθούν και απειλούν ότι θα τους πυροβολήσουν. Ο Στεργιάδης έντρομος επιστρέφει στο μέγαρο της Αρμοστείας. Η αγανάκτηση του κόσμου που τόσο τυραννήθηκε και προδόθηκε από τον μοιραίο Αρμοστή φτάνει στο κατακόρυφο. Φωνές και κατάρες ακούγονται. Στην κρίσιμη αυτή στιγμή ο Στεργιάδης ειδοποιεί την αγγλική ναυαρχίδα πως κινδυνεύει η ζωή του και σε λίγο καταφθάνει αγγλική ατμάκατος με ένοπλους πεζοναύτες. Οταν εμφανίζεται και πάλι ο Στεργιάδης, κάτωχρος και τρομοκατημένος , έτοιμος για να φύγει, γιουχαίσματα και κατάρες του πλήθους τον υποδέχονται. Αγγλοι πεζοναύτες σχηματίζουν ζώνη με παρατεταμένες τις ξιφολόγχες για να αποκρούσουν επίθεση του λαού κατά του Αρμοστή, κι ο Στεργιάζης τρικλίζοντας από φόβο κατορθώνει να επιβιβαστεί στην αγγλική ατμάκατο, όπου σωριάζεται σχεδόν αναίσθητος. Οταν η ατμάκατος άρχισε να απομακρύνεται ο προδομένος σμυρναικός κόσμος άρχισε να κραυγάζει: Κατάρα, κατάρα! Ανάθεμα στον προδότη!
Ο Στεργιάδης φυγαδεύτηκε με το αγγλικό πολεμικό ως την Κωνσταντινούπολη κι από εκεί στη Ρουμανία, στις δε 29 Αυγούστου με ρουμανικό πλοίο κατέφυγε στη Νίκαια της Γαλλίας. Κατά τη διέλευση του από την Κωνσταντινούπολη, πρόσφυγες από την Προύσα και τα Μουδανιά, που κατευθύνονταν μέσω της Πόλης στη Θράκη, όταν πληροφορήθηκαν πως στο πλοίο βρισκόταν ο μοιραίος Αρμοστής, περικύκλωσαν το Ρουμανικό πλοίο με βάρκες, με σκοπό να ανέβουν επάνω και να τον κακοποιήσουν. Μόλις έμαθε αυτό ο τότε λιμενάρχης στην Πόλη Δ. Παπαμιχαλόπουλος, ειδοποίησε τον άγγλο πλοίαρχο του πολεμικού πλοίου στην Πόλη κι εκείνος έστειλε δύο ατμάκατους με οπλισμένους Αγγλους πεζοναύτες κι απομάκρυνα τους -τόσο δίκαια-εξαγριωμένους πρόσφυγες.
Σμυρναϊκά Σημειώματα του Χρήστου Σ. Σολωμονίδη
Πηγή
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 26 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1922.Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΞΕΚΙΝΑ!
26 Αυγούστου 1922 Παρασκευή
Μετά την διαταγή εκκένωσης της Μικράς Ασίας τα υπολείμματα του εξαντλημένου ελληνικού στρατού καταφθάνουν στο λιμάνι της Σμύρνης.
Η Σμύρνη πλημμύρισε από χιλιάδες Ελλήνων στρατιωτών
(23-26/8), που συνέρρεαν καταβεβλημένοι και πεινασμένοι στην πόλη.
Κατευθύνονταν στο λιμάνι, όπου επιβιβάζονταν αμέσως στα ελληνικά πλοία
και αναχωρούσαν, ενώ όλοι στην Σμύρνη περίμεναν ότι ο ελληνικός στρατός
θα δημιουργούσε μια ασφαλή περιμετρική ζώνη γύρω από την πόλη για να
προστατεύσει τον χριστιανικό πληθυσμό, ώστε να καταφύγει με ασφάλεια στα
ελληνικά νησιά. Οι κάτοικοι της Σμύρνης άρχισαν να δείχνουν τα πρώτα
σημάδια πανικού και οι οικογένειες των «Λεβαντίνων» να εγκαταλείπουν τη
Σμύρνη, προσωρινά και για μικρό χρονικό διάστημα, όπως πίστευαν…
Τον ελληνικό στρατό ακολουθούσαν πλήθη χριστιανών προσφύγων
(Έλληνες και Αρμένιοι), που προσπαθούσαν να βρουν καταφύγιο και να
προστατευτούν από τα αντίποινα των Τούρκων. Στη Σμύρνη άρχισαν να
συρρέουν χιλιάδες εξουθενωμένοι πρόσφυγες από την ενδοχώρα, που
κουβαλούσαν τα παιδιά τους, νερό, λίγες προμήθειες και μερικούς μπόγους.
Συγκεντρώνονταν στο λιμάνι με την ελπίδα να διαφύγουν στα νησιά του
Αιγαίου, αλλά τα ελληνικά πλοία αναχωρούσαν γρήγορα, επιβιβάζοντας μόνο
το στράτευμα. Παρέμεναν άστεγοι και πεινασμένοι στην πόλη, χωρίς να
έχουν ιδέα για το πού έπρεπε να πάνε, στηρίζοντας τις ελπίδες τους για
προστασία στα αμερικανικά και ευρωπαϊκά πολεμικά πλοία που ήταν
αγκυροβολημένα στον κόλπο. «Πρέπει να προσπαθήσουμε να φτάσουμε στη
Σμύρνη! Η Σμύρνη είναι μεγάλη πολιτεία. Εκεί υπάρχουν Νατσιόνες (Ξένες
Δυνάμεις), Άγγλοι και Γάλλοι, εκεί θα είναι εύκολο να σωθούμε!» [αφήγηση
μικρασιάτισσας Φιλιώς Χαϊδεμένου]
«Αυτό που φοβόμαστε είναι μήπως, για να
ξεφύγουν από τους Τούρκους, ο όχλος και το πλήθος φθάσουν στην
προκυμαία προτού ολοκληρωθεί η αποχώρηση των στρατιωτών. Υπάρχουν
δεκάδες πλοία που τους παίρνουν όσο πιο γρήγορα μπορούν, και εκείνοι
μέσα στη βιασύνη τους να φύγουν σπρώχνουν, παλεύουν με νύχια και με
δόντια, πετούν τα όπλα τους και ό,τι άλλο μπορούν, έτσι που ολόκληρη η
πόλη στο τέλος θα είναι στρωμένη με πράγματα και όπλα.» [μαρτυρία της
Αγγλίδας νοσοκόμας Γκρέις Ουίλλιαμσον, στο Μίλτον: 2008, σ. 276]
Ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη G. Horton,
―διπλωμάτης, δημοσιογράφος, συγγραφέας, διανοούμενος, ποιητής και
φιλέλληνας, παντρεμένος με την Ελληνίδα Αικ. Σακοπούλου― αυτόπτης
μάρτυρας της Μικρασιατικής Καταστροφής, την οποία και εξιστόρησε στο
βιβλίο του «Η Μάστιγα της Ασίας», σκιαγραφεί με οξυδέρκεια και
ευαισθησία τους Μικρασιάτες χριστιανούς πρόσφυγες που συσσωρεύονταν
ακατάπαυστα στη Σμύρνη: «Οι περισσότεροι ήταν μικροκτηματίες που
ζούσαν σε αγροκτήματα που κληρονομούνταν από πατέρα σε γιο επί πολλές
γενιές. Οι πρόγονοί τους είχαν εγκατασταθεί στη Μικρά Ασία πριν καν
αποκτήσουν εθνική συνείδηση οι Τούρκοι. Ήταν παιδιά αυτής της γης, ικανά
να ζήσουν στα μικρά τους σπίτια και να θρέψουν τους εαυτούς τους και
τις οικογένειές τους με τα λιγοστά στρέμματα γης που τους ανήκαν, κάθε
οικογένεια με το γάιδαρό της, την αγελάδα της και τη γίδα της.
Καλλιεργούσαν καπνό, σύκα, σταφίδες και άλλα προϊόντα για εξαγωγή. Ήταν
ειδικοί στην καλλιέργεια και την επεξεργασία των πιο καλών ποικιλιών
καπνού και της καλύτερης σταφίδας στον κόσμο, που παράγεται μόνο στη
Μικρά Ασία. Αυτό το πολύτιμο γεωργικό δυναμικό, που αποτελούσε τη
ραχοκοκαλιά της ευημερίας στη Μικρά Ασία, είχε περιπέσει τώρα στη
ζητιανιά και εξαρτιόταν από τη φιλανθρωπία των Αμερικανών. Έφταναν στη
Σμύρνη και τα παράλια κατά χιλιάδες. Γέμιζαν όλες τις εκκλησίες, τα
σχολεία και τις αυλές της ΧΕΝ, της ΧΑΝ, και των αμερικανικών σχολείων
της ιεραποστολής. Κοιμόντουσαν ακόμα και στους δρόμους. Πολλοί
κατόρθωσαν να διαφύγουν εκείνες τις πρώτες μέρες με ατμόπλοια και
ιστιοφόρα. Τα καΐκια στο λιμάνι, φορτωμένα με τους πρόσφυγες και τα
νοικοκυριά τους, αποτελούσαν ένα αξιοθρήνητο θέαμα. Όσες καρδιές δεν
είχαν πωρωθεί από τον Μεγάλο Πόλεμο ράγιζαν στη θέα των εκατοντάδων
αβοήθητων παιδιών.» [Horton: 2007, σ. 124-5]
Η Σμύρνη έμενε πλέον χωρίς διοίκηση,
ενώ και η αστυνομική δύναμη της πόλης είχε αποδιοργανωθεί πλήρως. Η
ανησυχία του πλήθους μετατρέπεται σε πανικό. Όλο και περισσότεροι
κάτοικοι ξένων κοινοτήτων εγκαταλείπουν την πόλη, ενώ οι πολυπληθείς
ορδές των προσφύγων συνεχίζουν να συρρέουν από την ενδοχώρα. Ο
Λεβαντίνος Φερνάντ Ντε Κράιμερ, παρατηρεί στον Μπουρνόβα: Η παρέλαση
των ρακένδυτων προσφύγων και των στρατιωτών με τα πρησμένα πόδια, των
πεινασμένων αλόγων, των αγελάδων και των προβάτων συνεχίζεται… Κάρα με
σκουριασμένους τροχούς, φορτωμένα με αξιοθρήνητους σωρούς από
ρακένδυτους πρόσφυγες, περνούν διαρκώς μπροστά από την εξώπορτά μας,
σιωπηλά, κουρασμένα! [Μίλτον: 2008, σ. 283]
ΣΕ ΛΙΓΕΣ ΩΡΕΣ ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ Η 27η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΤΟΥ 1922…………………ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΤΑΚΤΟΙ ΘΑ ΜΠΟΥΝ ΣΤΗΝ ΣΜΥΡΝΗ!!!
πηγές
- George Horton, Η μάστιγα της Ασίας, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 2007
- Γκάιλς Μίλτον, Χαμένος Παράδεισος. Σμύρνη 1922. Η καταστροφή της μητρόπολης του μικρασιατικού Ελληνισμού, μτφρ. Αλ. Καλοφωλιάς, Μίνωας, Αθήνα, 2008
- Δημήτρης Φωτιάδης, Σαγγάριος: Εποποιία και Καταστροφή στη Μικρά Ασία, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, Αθήνα, 2011
- Καραμπέτ Χατζεριάν, Στη Σμύρνη το 1922. Μεταξύ πυρός, ξίφους και θαλάσσης, μτφρ. Ν. Πρωτοπαπάς, Πατάκης, Αθήνα, 2008
- Φιλιώ Χαϊδεμένου, Τρεις αιώνες μια ζωή. Γιαγιά Φιλιώ η Μικρασιάτισσα, Α.Α. Λιβάνης, Αθήνα, 2005
- Ανδρονίκη Π. Χρυσάφη ιστορικός
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου